Eduardo Mondlane

Mondlane was die seun van 'n Sjangaan-hoof. Hy was die enigste in die groot gesin wat 'n opleiding gehad het. Hy studeer aan 'n Switserse sendingskool en later aan die Amerikaanse Metodiste landbouskool. Hy word 'n landbou-instrukteur. Daarna het hy sy studie deur middel van 'n beurs voortgesit en in Transvaal gaan studeer aan 'n Presbiteriaanse skool en later (sedert 1948) aan die Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg. In 1949 moes hy egter terugkeer na Mosambiek (Portugees-Oos-Afrika) vanweë die nuwe apartheidsregering in Suid-Afrika. Mondlane vertrek na Portugal waar hy aan die Universiteit van Lissabon studeer. Hy het Amílcar Cabral van Guinee-Bissau ontmoet en Agostinho Neto uit Angola, twee belangrike vryheidsvegters. Na 'n jaar later het hy sy studie gestaak weens die slegte behandeling van Afrikane aan die universiteit.

In 1951 begin hy studeer aan die Oberlin Kollege in Ohio. In 1953 studeer hy in antropologie en sosiologie. Later studeer hy aan die Case-Western Reserve Universiteit. Mondlane is met die Amerikaner Janet Rae getroud.

Terug in Mosambiek het hy by die anti-koloniale beweging aangesluit. In 1961 vestig hy hom in Dar es Salaam, die hoofstad van Tanzanië. In Junie 1962 slaag hy daarin om die mededingende weerstandsgroepe UDE-NAMO, MANU en UNAMI saam te smelt in een versetgroep, FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique). In 1962 is hy ook tot president van FRELIMO verkies. Mondlane is beskou as 'n pragmatis wat bereid was om kompromieë aan te gaan (ook met die Portugese, mits hulle 'n meer menslike koloniale beleid volg) en dat hy voortdurend aan eenheid binne FRELIMO gewerk het.

Danksy die liberale en pragmatiese leierskap van Eduardo Mondlane het hy die steun van beide die Westerse lande en die Sowjetunie verkry. Linkse opponente binne FRELIMO het hom as te gematig gesien, terwyl regse teenstanders gedink het dat hy te naby aan die USSR se belange was.

Op 3 Februarie 1969 ontplof 'n bom in die kantoor van Mondlane in Dar es Salaam, en Mondlane sterf. Die bom is onder sy lessenaar gemonteer. Aanvanklik is teenstanders van Mondlane binne FRELIMO gesien as die oortreders van die sluipmoordpoging, later blyk die bom Europees te wees. 'n Ondersoek deur Interpol het twee voormalige FRELIMO-lede, wat kontak met die Portugese veiligheidsdiens die Polícia Internacional e de Defesa do Estado (PIDE) gehad het, as verdagtes onthul. Daar word gesê dat hulle die aanval geloods het.

Mondlane is 'n staatsbegrafnis in Dar es Salaam gegee met sy Amerikaanse vriend en mede-student van die Oberlin Kollege pastoor Edward Hawley het die begrafnispreek lewer.

Na die onafhanklikheid van Mosambiek in 1975 het die nuwe FRELIMO-regering onder Samora Machel die naam van die Universiteit van Lourenço Marques (Maputo) verander na Universidade Eduardo Mondlane.

• Tjitte de Vries: Eduardo Mondlane. Een rebel van morgen. Odijk, Sjaloom, 1969. Geen ISBN
• Eduardo Mondlane. Londen, Panaf Great Lives, 1972. ISBN 0-901787-24-8

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Nederlandse Wikipedia vertaal.