Dinuzulu

Teen die einde van die Anglo-Zoeloe-oorlog is Cetshwayo op 28 Augustus 1879 in die Ngomewoud deur Britse dragonders gevang. Die Zoeloe-koninkryk is daarna deur die Britse owerheid in 13 kleiner gebiede opgedeel waarvan Cetshwayo slegs een sou administreer. Die reëling was onwerkbaar en nadat Cetshwayo in 1882 toegelaat is om na Engeland te reis vir 'n oudiënsie met Koningin Victoria is hy weer as opperhoof aanstel en in die geheim na Zoeloeland teruggebring op 10 Januarie 1883. Sir Theophilus Shepstone het Cetshwayo se restourasie op 29 Januarie gereël. Hy is nie toegelaat om weer 'n leër te hê om sy nasie te verdedig nie en die grondgebied van die nasie is ook effens verklein aangesien die reëlings bepaal het dat die noorde van Zoeloeland onder die beheer van uZibhebhu kaMaphitha geplaas word.

Teen 1882 het verskille tussen twee Zoeloe faksies – die pro-Cetshwayo uSutus en die wedywerende hoofmanne onder uZibhebhu – uitgebreek in bloedvetes en burgeroorlog. In 1883 het die Britte gepoog om Cetshwayo te herinstalleer sodat hy minstens oor 'n deel van sy vorige gebied sou heers, maar die poging het misluk. Hoofman uZibhebhu het 'n opvolgingsoorlog begin – met bystand van berede Boere-huursoldate – en op 22 Julie 1883 het hy Cetshwayo se nuwe kraal in Ulundi aangeval. Cetshwayo is gewond maar het na Nkandlawoud gevlug. Na pleidooie van die Resident Kommissaris, Sir Melmoth Osborn, het die koning na Eshowe verskuif waar hy 'n paar maande later oorlede is, oënskynlik van 'n hartaanval, maar moontlik as gevolg van vergiftiging.[1]

Met Cetshwayo se afsterwe in 1884 was die Zoeloefaksies steeds in voortslepende binnegevegte gewikkel. Dinuzulu het hom dan op die Boere net oorkant die grens beroep, wie se vuurvermoë en ondersteuning die magsbalans in sy guns sou kantel. Sowat 800 Boere, die sg. "Komitee van Dinuzulu se Vrywilligers" onder leiding van Dirk C. Uys het Dinuzulu in 'n plegtigheid op 21 Mei te Zalflaer, Ingome, as Zoeloekoning ingehuldig.[2] Sewentig boerewaens het die laer uitgemaak en die teenwoordige Zoeloes is op 7 000 geskat. Verskeie stamhoofde het Dinizulu vergesel, maar Oham, uZibhebhu en uMnyamana was afwesig. Meeste het nogtans afgevaardigdes gestuur met magtiging om die skikking goed te keur. Deur 'n koning in die regte opvolgerlyn aan te stel is gehoop om verdere bloedvergieting te voorkom, en die reëling het die Britte aanvanklik ook welgeval,[2] alhoewel hulle Dinuzulu se aanstelling nie bekragtig het nie.

Die eerste verdrag om Zoeloe- en Boere-grondgebied (die komende Nieuwe Republiek) af te baken is op 23 Mei 1884 tussen Dinuzulu en die Boere onder leiding van Coenraad F. Meyer gesluit.[3] Aangesien uZibhebhu se faksie bly voortveg het, moes die boere eers vir Dinuzulu in die Slag van Etshaneni in Junie 1884 bystaan om 'n oorwinning te behaal. Op 16 Augustus, nadat uZibhebhu verslaan is, word 'n meer gedetailleerde traktaat onderteken. Die ondertekenaars aan Boerekant was D.C. Uys, J.F. van Staden, P.R. Spies, C.F. Meyer, A.M.J. Laas, P.J. Fourie, T.G.N. Steenkamp, J. Birkenstock en F.J. de Jager. Die Zoeloes is verteenwoordig deur koning Dinuzulu en hoofmanne Dabulo, Umjanond, Uziwetu, Shingane, Oham, Tjambezwe, N'kosana, Soukentjaan, Hemulana, Sindinga en Umgamulo.[3]

Die Britte het Dinuzulu later aangekla van hoogverraad teen Engeland. Hy is na sy skuldigbevinding van 1888 tot 1898 na St. Helena-eiland verban. Tydens die Bambata-opstand is Dinuzulu weereens van hoogverraad aangekla en is na skuldigbevinding van 1907 tot 1913 na Transvaal verban.