Die knip van 'n oog

Pretbederwerswaarskuwing: Die storielyn of storie se einde volg hieronder.

Twee besoekers, Linda en Ben, ry op hul tweede wittebrood in die Clanwilliam, Lambertsbaai en Graafwater-distrik. Hul nader 'n bestemmingsdorp waarvan die naam vir die leser onbekend is. In die verhaal kom dit aan die lig dat Ben vroeër ontrou was aan Linda. Dit is slegs hul motor wat die dorp binnery, agt motors het dorpuit weggejaag. Met hul aankoms in die dorp is dit opvallend verlate. In kontras met die blink winkelvensters, netheid en goeie instandhouding van die dorp lyk die verwaarloosde kerktoring soos 'n geamputeerde vinger. Dele van die dak het ingeval.

By die hotel weier die ontvangsdame om hul te huisves, want al die kamers is bespreek. 'n Knaende seuntjie, wat homself as Bertie bekend stel, wys daarop dat sy lieg, want al die sleutels is nog op hul plek. Ontsteld oorhandig die ontvangsdame die sleutel van kamer 6 en vertrek. Bertie vra of hy hulle die kamer kan wys en koffers help dra, maar Ben jaag hom weg.

Linda wil die dorp verken terwyl dit nog lig is. Orals op die lamppaalplakkate staan: ONTHOU 20 FEBRUARIE, wat die volgende dag sal wees. Hul besoek die begraafplaas wat in 'n erge vervallende toestand is. Linda en Ben kom op 'n grafsteen af wat lui:

Stefanus Vollgraaff 9 April 1955 – Februarie 1990 Die aarde gee meer as wat hy neem

Met die aankoms by die hotel is hul motorenjin met 'n swaar voorwerp beskadig en elke draad uitgeruk. Ben vermoed dit is Bertie.

Linda kom tot die insig dat hul nie veronderstel is om in die dorp te wees nie. Hulle bereik die buitewyke van die dorp, loop die digte mis in wat uit die niet verskyn het en dink om terug na die hotel te keer. Uit die mis is dit skielik middernag volgens Ben se horlosie. Hul hoor 'n geknars en sagte gerammel, soos iemand wat in 'n tuin spit en soek skuiling by 'n huis met 'n dowwe kerslig, maar word weggejaag. Linda kies skuiling in die vervalle kerk, omrede sy rolprente gesien het met spoke, vampiere of monsters wat dit nie kan waag om 'n gewyde gebou binne te gaan nie: wat moet terugdraai en hul prooi ongedeerd agterlaat.

In die kerk sien Ben 'n meisiefiguur tien of vyftien meter buitekant die kerkvenster staan wat hom deur felle erotiese prikkeling naderlok. Hy verlaat werktuiglik die kerkgebou en loop begraafplaas toe. Ben sien sy het geen ooglede nie. Hy kry dit reg om tot verhaal te kom, sien Bertie raak wat van agter 'n grafsteen na vore kom en smeek om hulp. Bertie vergruis Ben se regterknie en rug met 'n graaf, sodat Ben in die oop kis in die oop graf val. Die meisie klim in en Bertie begin toegooi.

Linda bly alleen in die kerk agter. Een van die herresenes kom die kerk binne en Linda besef dat dit vroeër 'n dominee moes gewees het. By die preekstoel slaan sy hom met die Bybel op die kop, sodat hy van die trappies afval. Soos sy vermoed het, het hy in die niet verdwyn. Sy wag dat die son weer uitkom en die eerste motors terugkeer.

Die kortverhaal se ruimte is ook in 'n plattelandse dorpie iewers in Suid-Afrika. In Die nag het net in oog speel die verhaalgebeure in Botmasdorp af, terwyl in Die knip van 'n oog in 'n verlate dorp waar motors met CAR-nommerplate te vinde is.

Stefanus Vollgraaff, 'n dominee wat in die roman uit Botmasdorp probeer vlug het om die wraak van die herrese Botma te ontwyk, land in 'n sloot in die digte mis; wanneer hy uitklim, word hy deur sy oorlede vrou ingewag. In die kortverhaal kom Linda en Ben op Vollgraaff se grafsteen af. Na die skuilingsoek in die kerk bly Linda beskut teen die wandelende lyke wat in die strate voortskuifel. Die herrese Vollgraaff kan wel die kerk betree, omrede hy vroeër 'n dominee was en sy plek weer by die preekstoel kan inneem. Dieselfde Bybel waarin Vollgraaff onder die toenemende invloed van Botma om inspirasie gesoek het en as aanduider gedien het waarop die intrige in die roman afstuur (Vollgraaff se dood), bewerkstellig 'n voldwonge einde aan Vollgraaff in die kortverhaal.

Dieselfde ontydige mis, wat 'n teken van Botma se inneming oor die dorp is, verskyn weer in die kortverhaal op die stigtingsdag van die dorp, 20 Februarie. Soos in die roman, word die swak eienskappe en skuldgevoel van karakters in Die knip van 'n oog fel uitgebuit om hul weerstandigheid te verswak en hul in die bose mag vas te vang. So word Ben se vroeë seksuele ontrouheid teenoor Linda gebruik om hom in te katrol.

Die meisie sonder ooglede is heel waarskynlik Elaine, die tweelingsuster van Cathy wat die hoofkarakter van Die nag het net oog is. Elaine se ooglede is vroeër deur Botma uitgesny voordat hy haar later vermoor het. Bertie is moontlik die geaborteerde kind van Cathy, wat deur Peter onder die invloed van Botma verkrag is. Dit kan egter ook Botma se jonger reïnkarnasie wees. Botma se wraak oor die dorp is dus nog lank nie verbreek nie – dit leef nou voort deur sy slagoffers. Moontlik beskik Bertie oor dieselfde mag as Botma om gestorwenes uit die dood op te roep.

Bertha du Toit bly in 'n huis met kerslig, terwyl 'n ou vrou in die kortverhaal met 'n kerslamp in haar huis sit en vir Ben-hulle verjaag. Omrede Bertha du Toit onder Botma se mag is in die roman, kon hy (nou in die vorm van Bertie), haar soos 'n marionetpop gebruik het om sy doel te bereik.

In al twee verhale skuif die tydruimtelike gebied skielik aan tot die dagwisseling: die aanbreek van 20 Februarie.

In die roman kom dit aan die lig dat Botma die wilde seun is wat in die woud geleef het duskant die nuutgestigte dorp. Cathy se “ooroorgrootmoeder” (betoorgrootmoeder), 'n Engelse dame, Adelaide Botma, het hom probeer bekeer tot beskawing en die Christendom en die gemeenskap probeer oortuig dat hy skadeloos is. Hy keer egter terug na sy ou weë en word 'n bedreiging veral vir Adelaide wat toegeneë teenoor hom was. Adelaide kom tot die gevolgtrekking in haar dagboek dat die kind deur en deur boos moet wees; iemand wat van die begin af gelieg het. Oplaas raak die gemeenskap van Botma ontslae. Die roman begin amptelik waar die seun uit die graf herrys. Deur die loop van die verhaal ken die leser Botma slegs in sy volwasse gedaante. Wanneer Cathy vir Botma oorwin, keer die boosaard terug tot sy kindervorm en word weer deur grond bedek. Hy sweer egter om terug te keer. In die kortverhaal het ons regdeur die verhaal slegs met Bertie, in kindervorm, te make.

Dieselfde vervalle of afwykende Nederlandse taalgebruik kom weer voor: die grafbewoner spreek Ben aan as Biehaan, net soos Botma vir Elaine aangespreek het as Ielaihen. Botma het egter teen die einde van roman Afrikaans goed bemeester en hierdie kennis neem hy saam die kortverhaal in.

• Gotiese elemente in François Bloemhof se debuutroman, Die nag het net een oog. Verhandeling deur Maria Johanna Loots. 2007.