Die dood van Iwan Iljitsj

• Iwan Iljitsj ( Iljitsj is 'n patroniem, sy van is Golowin ) is 'n hoogaangeskrewe amptenaar van die Hof van Justisie, en word deur Tolstoi beskryf as, "nóg so koud en formeel soos sy ouer broer, nóg so wild soos die jongere broer, maar 'n middelweg tussen hulle —'n intelligente, lewendige en aangename man."[3] Namate die verhaal vorder, word hy meer en meer introspektief en emosioneel namate hy nadink oor die rede vir sy pynlike siekte en dood.
• Praskofja Fëdorofna Golowin is Iwan se onsimpatieke vrou. Sy word geskets as selfbehep, en stel nie belangstel in haar man se stryd nie, tensy dit haar direk beïnvloed.
• Gerasim is die Golowins se jong huiskneg. Hy neem die rol aan van trooster en opsigter tydens Iwan se siekte.
• Peter Iwanowitsj is Iwan se jarelange vriend en kollega. Hy het saam met Iwan regte studeer en is die eerste persoon wat Iwan se naderende dood erken.
• Wasia is Iwan se seun.
• Lisa Golowin is Iwan se dogter.
• Fëdor Petrisjsjef is Lisa se verloofde.

Iwan Iljitsj leef 'n sorgelose lewe wat "baie eenvoudig en gewoon is en daarom die mees uitmergelendste is". Soos almal wat hy ken, wy hy sy lewe daaraan om die sosiale leer te klim. Deur sy verduring van 'n huwelik met 'n vrou wat hy dikwels irriterend en veeleisend vind, werk hy stelselmatig sy weg op na die amp van 'n magistraat, danksy sy invloed op 'n vriend wat pas bevorder is, en fokus hy algaande meer op sy werk namate sy gesinslewe al hoe minder verdraagsaam word.

Terwyl hy eendag gordyne vir sy nuwe huis ophang, val hy op 'n ongemaklike wyse en beseer hy homself. Alhoewel hy aanvanklik nie veel daaraan dink nie, begin hy aan onrusbarende pyn te ly. Namate sy ongemak toeneem, raak hy geïrriteerd met sy gesin. Sy vrou dring uiteindelik daarop aan dat hy 'n dokter besoek. Die dokter kan nie die oorsaak van sy kwaal identifiseer nie, maar dit word gou duidelik dat sy toestand terminaal is. Iwan, gekonfronteer met hierdie diagnose, toets enige remedie wat hy kan vind en elke geneesmiddel vir sy verslegtende situasie, totdat die pyn so intens word dat hy gedwing word om op te hou werk, en die res van sy dae in die bed deurbring. Hier kom hy van aangesig tot aangesig met sy sterflikheid, en besef hy dat hy dit nie regtig begryp nie.

Tydens die lang en pynlike sterfproses is Iwan van oordeel dat hy nie sy lyding verdien nie, omdat hy reg en goed geleef het. As hy nie 'n goeie lewe geleef het nie, kan daar miskien 'n rede vir sy pyn wees; maar hy het wel reg gelewe, en derhalwe moet verskynsels soos pyn en dood willekeurig en sinneloos wees. Terwyl hy sy gesin algaande meer begin haat omdat hulle sy komende dood vermy en ignoreer en voorgee dat hy slegs siek is, en nie aan't sterwe is nie, is sy enigste troos sy kneg, Gerasim, die enigste persoon in Iwan se lewe wat nie die dood vrees nie, en ook die enigste wat, behalwe vir sy eie seun, deernis betoon. Iwan begin die idee dat hy wel 'n goeie lewe gely het bevraagteken.

In die laaste dae van sy lewe maak Iwan 'n onderskeiding tussen 'n kunsmatige lewe, soos sy eie, wat die ware betekenis van die lewe verberg en veroorsaak dat 'n mens die dood vrees, en 'n oorspronklike lewe, soos die lewe van Gerasim. Die oorspronklike lewe word gekenmerk deur deernis en simpatie; die kunsmatige lewe deur eiebelang en eiewaan. Dan slaan 'n skielike "krag" vir Iwan in die bors en sy, en ervaar hy 'n helder lig. Sy hand val op die hoof van sy seun en Iwan ontferm hom oor sy seun. Hy haat nie meer sy dogter of vrou nie, maar voel eerder jammer vir hulle en hoop dat sy dood hulle sal verlos. Sodoende vrees hy nie meer die dood nie, en soos Tolstoi suggereer, verdwyn die dood self.