Diatoom

Die sowat 10 000 diatome kan van alle ander eensellige wiere onderskei word op grond van hul tweedelige selwand. Die boonste doppie van die selwand pas soos 'n deksel op die ietwat kleiner onderste doppie. Die twee helftes van die selwand word deur 'n bandvormige ring, die gordel, bymekaar gehou. Die harde, kieselagtige wand van die diatoom bevat geen kalkbestanddele soos dikwels met die harde dele van ander organismes die geval is nie, maar wel silikonverbindings, soos kieselsure en silikaat.

Daar word twee ordes diatome onderskei, naamlik die ronde Centrales en die ellips- of bootvormige Pennales. Die Centrales het dikwels 'n growwe oppervlak met fyn groefies. Daarbenewens het die meeste soorte Centrales lang hare of stekelhare, wat die dryfvermoë van die sel verbeter. Die Pennales het 'n gladde selwand met 'n veervormige patroon van porieë. In die sitoplasma van die sel is korrel- of plaatvormige kleurstofdraers (chromatofore) waarin daar chlorofiel en ook geel en bruin pigmente (karoteen, karotenoïed en xantofil) voorkom. Die chromatofore gee aan die diatoom 'n kenmerkende bruingeel tot groengeel kleur.

Diatome word oral op aarde aangetref. Die meeste soorte lewe in die see of in varswater, maar ook in 'n verskeidenheid van vogtige woonplekke op land, soos byvoorbeeld in boomstamme of onder klippe. Die meeste Centrales lewe in die see, waar hulle 'n belangrike bestanddeel van die plantaardige plankton vorm en 'n groot rol in suurstofproduksie speel. Daarenteen is die Pennales hoofsaaklik varswaterbewoners. Hulle kom gewoonlik voor in kettingvormige of vertakte kolonies wat aan die een of ander bodem vasgeheg is. Die selle word aan mekaar vasgeheg met behulp van 'n klewerige stof wat deur die sitoplasma afgeskei word.

Die diatome plant gewoonlik voort deur middel van seldeling. Met die seldeling erf albei dogterselle een van die doppies van die moedersel se tweedelige wand en bou dan self die ander helfte om daarby aan te pas. Die doppies wat van die moedersel verkry word, vorm altyd die deksel van die nuwe dogtersel. Die onderste deel word altyd self deur die dogtersel gevorm. Dit lei daartoe dat die dogtersel wat die grootste doppie (die moederseldeksel) erf, altyd so groot soos die moedersel word, terwyl die ander dogtersel baie kleiner is. Hierdie proses van seldeling duur 'n paar generasies voort, en met elke seldeling ontstaan 'n klein en 'n groot nakomeling. Later is die kleinste selle só klein dat hulle nie meer lewensvatbaar is nie. In sulke gevalle vorm die diatoom spore (ouksospore).

By die Centrales deel die selkern 'n paar keer; die protoplasma wring hom uit die sel na buite en neem normale afmetinge aan. Hierná word twee volledige nuwe doppies gevorm.

In die geval van die Pennales word geslagselle gevorm. Hierdie geslagselle verlaat die oorspronklike doppies en versmelt met mekaar. Die sigote hou aan met hulle groei totdat hulle volwassenheid bereik het en kort daarna deel hulle en vorm nuwe doppies. In ongunstige omstandighede vorm die selle russpore, wat weer sal ontwikkel as die sel se lewensomstandighede verbeter.

Die diatome speel nie net 'n belangrike rol in suurstofvoorsiening nie, maar ook in voedselverskaffing vir planktondiertjies, soos vislarwes en mikroklein krefies.

Wanneer die selinhoud van 'n diatoom doodgaan, of die ou doppies verlaat, sink die diatoomskelet na die bodem van die see of die meer. As gevolg hiervan het daar deur die eeue heen 'n dik laag diatoomgrond op die seebodem gevorm. Hierdie diatoomgrond, wat dikwels kieselguhr genoem word, is van groot belang vir die nywerheid. Nadat Alfred Nobel dinamiet uitgevind het, het hy diatoomgrond gebruik om die gevaarlike nitrogliserien te absorbeer. Dit het die waarskynlikheid van onbeheerde ontploffings baie verminder. Diatoomgrond is vroeër baie gebruik as 'n poleermiddel in tandepasta.

• Wêreldspektrum, Vol. 5, 30-31, ISBN 0 908409 46 X