D.P.M. Botes

David Petrus Matthijs Botes is op 7 Julie 1937 op Witbank gebore. Hy word groot op Uitenhage en matrikuleer in 1953 aan die Hoërskool Ben Viljoen op Groblersdal, waar sy vader enkele jare tevore in die distrik begin boer het. Daarna skryf hy in vir die gekombineerde Transvaalse Hoër Onderwysdiploma aan die Normaalkollege en die Universiteit van Pretoria, maar voltooi nie die kursus nie. Later verwerf hy ’n B.A.-graad aan dieselfde universiteit, met Afrikaans-Nederlands en Afrikaanse en Nederlandse Kultuurgeskiedenis as hoofvakke. Hy voltooi ook kursusse in Argeologie en Kunsgeskiedenis en verwerf daarna ’n B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Suid-Afrika. Hierna swerf hy deur Angola, Mosambiek, Rhodesië en Suidwes-Afrika, waar hy en sy vrou (die bibliotekaresse Martie Grobler) vir ’n ruk lank in Windhoek woon. In Oktober 1960 keer hulle terug na Pretoria. Hier aanvaar hy ’n pos by die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. Onder professor Wilfried de Pauw voltooi hy in 1963 aan die Universiteit van Suid-Afrika ’n M.A.-graad met ’n verhandeling oor “’n Ondersoek na verteenwoordigende literêre opvattinge van die futurisme, kubisme, dadaïsme en surrealisme”. In die winter van 1965–1966 doen hy onder professor Jean Weisgerber aan die Université Libre de Bruxelles in België navorsing vir ’n tesis oor die digter Gaston Burssens, een van die belangrikste Vlaamse Ekspressionistiese digters. Wanneer hy terugkeer na Suid-Afrika is professor De Pauw aangestel as diplomaat en wanneer hy niemand vind met belangstelling in die onderwerp nie, laat vaar hy die proefskrif. In hierdie tyd is hy bevriend met verskeie skrywers en kunstenaars, onder wie politieke andersdenkendes soos Walter Battiss, Sipho Sepamla en Wopko Jensma.

Terug in Pretoria werk hy ’n ruk by die Nasionale Kultuurhistoriese en Opelugmuseum, waarna hy hom by die Mielieraad aansluit. Hier word hy Hoof van Skakeling en Markbevordering en versorg onder andere die gereelde Mielienuus/Maize en ook die jubileumuitgawe “Mielieraad 1935–1985”. Deur middel van uitstallings bevorder hy ook die gebruik van mielieprodukte. Nadat die Mielieraad in 1995 ontbind word, doen hy heelwat vryskut taalpraktisynswerk en doen onder andere taalversorging vir Historia en Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Kultuurgeskiedenis. Sedert 1969 woon hy en sy vrou in Monumentpark, ’n suidelike voorstad van Pretoria.

Daar is in 1969 polemiek wanneer Roswitha Schutte in ’n artikel in Standpunte van Junie 1969 (“Moderne Sweedse poësie in Afrikaans”) beweer dat Botes in van sy gedigte in sy bundel “Klein grys telegramme van die wêreld” plagiaat gepleeg het met gedigte van die Sweedse digters Sandro Key-Aberg en die latere Nobelpryswenner Tomas Tranströmer. Botes antwoord hierop in Standpunte van Augustus 1969 en sonder om die aantygings te ontken probeer hy argumenteer dat poësie aan almal behoort wat dit wil gebruik. Die beskuldigings van plagiaat bly ’n klad op sy naam en vermoë as digter. In die uitgawe van “Groot verseboek” wat ná hierdie bundel verskyn, word sy gedigte weggelaat, waarna hy die voltooide manuskrip van sy volgende bundel verbrand. Hy dig egter steeds en skryf twee bundels haikoes, wat hy aan belangstellende persone gee. Van die een, “Soet wêreld”, bestaan daar tien eksemplare en van die tweede een, die lywige “Steeds die rivier”, slegs een eksemplaar. Hy is op Sondag 2 Junie 2013 in sy huis aan ’n hartaanval oorlede. Sy as word in ’n nis in die nistuin van die Voortrekkermonument geplaas

Hy begin dig terwyl hy in matriek is en sy eerste gedig, ’n liefdesgedig, verskyn in Tydskrif vir Letterkunde. Van sy gedigte word later ook in ander tydskrifte opgeneem, soos Contrast, Wurm, Sestiger en Standpunte. Sy gedigte is hoofsaaklik rymlose, vrye verse, waarin herhalende patrone en beelde dikwels die onderwerp heg. Eensaamheid en liefde is twee deurlopende temas. In 1965 debuteer hy met die bundel “Wat is ’n gewone man”,[1]wat deur Antonissen beskou word as “die belangrikste gebundelde poësie van 1965”. Indrukwekkend in hierdie vrye verse is veral die seggingsvermoë, waardeur op klinkklare wyse die idees gekommunikeer word,[2] met telkens ’n diepere laag van betekenis. Treffend is byvoorbeeld sy beelding van die gevoelens van ’n man wat nie meer in die huis is wat syne was nie in die gedig “Huis clos”. Die liefdesgedigte getuig van ’n buitengewone sensitiwiteit waarin al die fasette van die liefde, soos die soeke, die ervaring en die gemis verbeeld word. Hierdie bundel verkry goeie resensies en verwerf in 1967 die eerste Ingrid Jonker-prys. Saam met De Waal Venter en Menno Stenvert gee hy in 1966 die bloemlesing “Klawer” uit. Peter Horn skryf in Augustus 1966 ’n artikel in Wurm waarin hy Botes van plagiaat beskuldig met sy navolging van Hans Magnus Enzensberger se “ins lesebuch für die oberstufe” in sy “gedig” wat in die eerste nommer van Wurm verskyn het. Sy tweede bundel is “Klein grys telegramme van die wêreld”. Hoewel dit ’n ongelyke bundel is, bevat dit veral ’n aantal mooi liefdesverse en elegieë. Na beskuldigings van plagiaat wat hy met sekere gedigte in hierdie bundel gepleeg het (onder andere die titelgedig), word sy gedigte weggelaat uit die uitgawe van “Groot verseboek” wat na hierdie bundel verskyn. Hierna verbrand hy die voltooide manuskrip van sy volgende bundel. Hy dig egter steeds en skryf twee bundels haikoes, wat hy aan belangstellende persone gee. Van die een, “Soet wêreld”, bestaan daar tien eksemplare en van die tweede een, die lywige “Steeds die rivier”, slegs een eksemplaar.

Daarna verskyn “Psalms van David”[3] in 1974, wat veral liefdesverse en politieke verse bevat, maar ook verse oor die taal en kunsteorie, waarin ’n besondere beeldingsvermoë tentoongestel word.[4] Die liefde word beskryf teen ’n doek van metamorfose en wonder oor die radikale verandering wat dit kan bringSpangenberg, D.F. “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975.

[5] Die vrugbaarheid wat daaruit spruit word dikwels met die natuur en sy wonders vergelyk. Na ’n stilswye van byna veertig jaar verskyn “Van ’n skaap in wolfsklere” by die uitgewer Tormentoso. Dit is vyftig nuwe verse wat deur ’n groepie vriende van Botes byeengebring en gepubliseer is. Hierdie voorheen ongepubliseerde verse is meestal toeganklike, melancholiese verse deur ’n ouer persoon wat terugkyk op ’n verlede wat gevul is met ontnugtering en verlies. Die verse is fyn gestruktureer en vier die lewe met ontroerende beskouings oor die dinge wat sin en waarde verseker in die mens se bestaan. Van sy verse word opgeneem in “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, vanaf die 2001 uitgawe weer in “Groot verseboek” en ook in ander versamelbundels soos “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”, “Goudaar”, “Honderd jaar later” en “Nuwe verset”.

Sy belangstelling in die geskiedenis lei daartoe dat hy verskeie werke in Afrikaans vertaal, onder andere J.D. Kestell se “Met de Boerencommando’s” en “Oorlogsdagboek van veggeneraal De Villebois-Mareuil” en hy is medeskrywer van onder andere “Montanha in Zoutpansberg: ’n Portugese Handelsending van Inhambane se besoek aan Schoemansdal, 1855–1856”, “Da Costa Leal in die Zuid-Afrikaanse Republiek: die sekretaris van ’n Portugese Diplomatieke Kommissie se besoek aan Potchefstroom en terugreis na Lourenço Marques, 1869–1870” en “Adamastor, gees van die stormkaap”.

’n Maand na sy dood word hy in Julie 2013 deur die Suid-Afrikaanse Vereniging van Kultuurgeskiedenis met ’n erepenning vereer.