Curie-familie

Pierre en Marie Curie het veral deur hul navorsing en baanbrekerswerk op die gebied van radioaktiwiteit beroemd geword. Hiervoor het hulle albei in 1903 die Nobelprys vir Natuurkunde ontvang. Na Pierre se dood in 1906 het Marie Curie die Nobelprys die tweede keer ontvang. Dit was in 1911, en die keer vir Skeikunde. Die Nobelprys is in 1935 aan Irene Joliot-Curie, 'n dogter van Pierre en Marie, toegeken vir Natuurkunde. Marie Curie Marja Sklodowska, later bekend as Marie Curie, is op 7 November 1867 in Warschau, Pole, gebore. Marja (haar familie hethaar Manja genoem) was die jongste van vyf begaafde kinders.

Haar vader was 'n dosent in fisika, haar moeder die hoof van 'n meisieskool en haar oupa 'n professor. As gevolg van die Russiese inval in Pole het die Sklodowska-gesin dikwels in geldelike nood verkeer, maar hulle was hartstogtelik lief vir hul vaderland. Dit het daartoe gelei dat Marie haar eerste groot ontdekking, die element polonium, na haar vaderland vernoem het. Haar oudste suster is vroeg oorlede en kort daarna, toe Marie 10 jaar oud was, ook haar moeder. Toe sy op 16-jarige ouderdom haar skoolopleiding voltooi het, het sy net soos haar broer en twee susters voor haar, die medalje vir die beste akademiese prestasie verower. Weens sy anti-Russiese houding het haar vader sy betrekking verloor en die gesin se finansiële posisie was uiters haglik.

Marie het baie belang gestel in fisika en wiskunde en sy wou graag verder studeer, maar destyds is vroue in Warschau nie tot die universiteit toegelaat nie. Sy en haar ouer suster, Bronja (oorspronklik Bronislawa), het 'n plan uitgewerk waarvolgens hulle mekaar finansieel sou ondersteun. Marie sou vyf jaar lank as goewernante werk, terwyl Bronja haar as medikus in Parys bekwaam.

Daarna moes Bronja Marie weer geldelik steun terwyl sy in Parys studeer. Die volgende vyf jaar van Marie se lewe was baie ongelukkig. Sy kon haar nie aanpas by die lewe van ʼn goewernante nie, en om sake vir haar moeiliker te maak, het sy en haar werkgewer se seun op mekaar verlief geraak. Hulle ouers het die verhouding afgekeur en uiteindelik het Marie dit beëindig. Uiteindelik, in 1895, het sy na Parys vertrek. Geesdriftig en vol ambisie het sy haar by die Sorbonne ingeskryf as student onder die naam Marie Sklodowska.· Bronja is intussen met 'n Poolse geneesheer getroud en Marie het, soos ooreengekom, by hulle ingetrek. Die bedrywige sosiale lewe van haar suster en haar man het Marie in haar studies gesteur en sy het ʼn armoedige solderkamertjie in die stad gehuur. Hier het sy baie swaar gekry – sy het dikwels honger gely en baie keer byna verkluim.

Tog was dit van die gelukkigste jare in haar lewe, want vir die eerste keer kon sy in haar geliefkoosde vakke verdiep en sy het snags tot baie laat gestudeer. In 1893 het sy haar graad in die fisika behaal en sy het ook die beste in haar klas presteer. Hierna het sy navorsing begin doen oor die magnetiese eienskappe van die verskillende soorte metale. In 1894 het Marie haar meestersgraad behaal. Marie het nou na ʼn laboratorium gesoek om haar navorsing voort te sit en in die lente van dieselfde jaar het sy die briljante fisikus Pierre Curie ontmoet. Hy het ingewillig om haar in sy laboratorium te laat werk, want magnetisme was ook sy geliefkoosde onderwerp en hy self gevorderde navorsing op die gebied gedoen. Pierre Curie het dadelik aangetrokke gevoel tot die ernstige, aantreklike Poolse meisie en ʼn hegte vriendskap het tussen hulle ontstaan. Hy was veral getref deur haar suiwer en logiese wetenskaplike denke en haar vasberadenheid.

Pierre Curie is op 15 Mei 1859 in Parys gebore. Sy vader, ʼn briljante geneesheer en mediese navorser, het al vroeg besef dat hy ʼn buitengewoon begaafde seun het en het sy onderrig aan ʼn private leermeester toevertrou. Die jong Curie het sy vader ook nie teleurgestel nie, want op 16-jarige leeftyd het hy sy graad verwerf en twee jaar later sy meestersgraad aan die Sorbonne behaal. Die volgende vyf jaar was hy professor Q.P. Desains se assistent. Saam met professor Desains het Pierre Curie sy eerste wetenskaplike werk gepubliseer oor die golflengtebepaling van warmtestrale by lae temperature. Hierna het Pierre en sy broer, Paul-Jacques, ʼn geoloog, die eienskappe van kristalle begin bestudeer.

Hulle het ontdek dat daar ʼn elektriese stroom deur ʼn kristal vloei wanneer dit saamgedruk word. Hierdie verskynsel word vandag in platespelers en in die kristalmikrofoon gebruik en staan bekend as die piezzo-effek. In 1883 is Paul-Jacques aangestel as professor in Montpellier en Pierre as hoof van die skool vir fisika in Parys. In 1884 en 1885 het Pierre ʼn aantal publikasies oor die simmetrie van kristalle gepubliseer, en in 1891 het by begin belang stel in die invloed van temperatuur op die magnetiese eienskappe van metale.

In 1895 het hy sy doktorsgraad aan die Sorbonne behaal met ʼn proefskrif getiteld: Magnetiese eienskappe by verskillende temperature.

Pierre het by Marie in haar armoedige kamertjie gaan kuier, waar hulle ure lank gesels het oor dinge waarin hulle albei belang gestel het. Hulle was geesgenote en die sosiale lewe het hulle verveel – hulle was albei toegewyde wetenskaplikes wat lief was vir die natuur en die buitelewe. Marie het Pierre se huweliksaansoek van die hand gewys en na Pole teruggekeer. Sy het gou besef dat haar toekoms in Frankryk is, waar sy meer geleentheid vir studie en navorsing gehad het. Sy het na Frankryk teruggekeer en op 26 Julie 1895 is sy en Pierre Curie in die huwelik bevestig.

Tydens hul wittebrood het hulle ʼn fietstoer deur ʼn skilderagtige deel van Frankryk onderneem. Daarna het Marie begin studeer vir haar onderwysdiploma. Dit sou haar in staat stel om ʼn betaalde loopbaan in Frankryk te volg, en in 1896 het sy ook haar diploma met die hoogste lof behaal.

In hierdie stadium het sy ʼn baie bedrywige lewe gehad. Sy was huisvrou, moeder, dosent, student en navorser. Terwyl sy aan haar doktorsgraad gewerk het, het sy ʼn doseerpos by ʼn onderwyskollege vir meisies aanvaar, en op 12 September 1897 is haar en Pierre se eerste dogter Irène, wat later ook ʼn beroemde wetenskaplike sou word, gebore. Toe Antoine Henri Becquerel in 1896 die radioaktiwiteit van uraan ontdek het, was Marie Curie se belangstelling geprikkel. Sy het begin navorsing doen oor hierdie straling.

Tydens haar eksperimente het sy eienaardige lesings op haar instrumente verkry, wat sy nie kon verklaar nie. Ander wetenskaplikes het haar verseker dat dit bloot aan die onakkuraatheid van haar meetinstrumente toegeskryf kan word. Sy het die eksperimente herhaal en weer het sy ʼn sterk straling gevind wat nie by uraan tuishoort nie. Sy het dit met haar man bespreek en hom van haar teorie vertel, naamlik dat hierdie straling deur ʼn ander onbekende element veroorsaak word. Die skerpsinnige Pierre Curie was ʼn te toegewyde wetenskaplike en filosoof om hierdie vreemde verskynsel, wat ander wetenskaplikes nie kon verklaar nie, ligtelik af te maak as “onakkurate metings”. Hoe meer hy daaroor gedink het, hoe meer het hy tot die gevolgtrekking gekom dat sy vrou se teorie korrek is.

Hy het sy navorsing met die kristalle gestaak en saam met sy vrou begin werk om die nuwe element op te spoor. Die volgende vier jaar sou beslissend vir die Curies wees. Hulle het ʼn reuse-taak begin om vragte pikblende (ʼn erts wat uraan bevat) te verwerk en die konsentraat daarvan meer en meer te konsentreer. Vragte en vragte pikblende is van Oostenryk af na hulle laboratorium aangery, waar hulle snags tot laat gewerk het. Die groot dag het uiteindelik aangebreek: ʼn klein bakkie met die finale konsentraat wat al die radium bevat het wat in die pikblende was, het op die laboratoriumbank gestaan. Al wat nou gedoen moes word, was om die oplossing in te damp en die radium sou in die bakkie agterbly. Ten spyte van hul akkurate voorspellings oor radium het die Curies hul egter ernstig misreken met die konsentrasie van die radium – die voorkoms daarvan was nog baie minder as wat hulle gereken het. Die teleurstelling was ook baie groot toe die bakkie na in damping niks bevat nie. Wat hulle egter nie geweet het nie, was dat daar wei radium in was. Die hoeveelheid was egter so klein dat dit nie met die blote oog sigbaar was nie. Daardie nag kon Marie Curie nie slaap nie. Sy het aan al die jare se harde werk en aan haar teorie gedink. Sy het geweet dat daar iewers 'n groot skroef los was, en laat daardie nag is sy terug laboratorium toe.

Groot was haar verbasing toe sy in die donker laboratorium 'n groen liggloed in die bakkie sien. Sy het dadelik besef wat aan die gang is en haar man gaan roep. Hulle was oorstelp van vreugde, want hulle het tog daarin geslaag om radium te isoleer. Die jaar 1903 was 'n besondere jaar vir die Curies. Marie het haar doktorsgraad verwerf met 'n proefskrif Ondersoeke na radioaktiewe stowwe, en in dieselfde jaar het hulle die Davy-medalje van die Royal Society ontvang.

Hulle is saam met Becquerel met die Nobelprys vir fisika vereer. Marie Curie was nie net die eerste vrou wat hierdie gesogte prys ontvang het nie, maar ook die eerste persoon van Poolse afkoms wat dit verower het. Daarbenewens was dit ook die eerste keer dat Franse wetenskaplikes dit kon regkry. Die geld bedrag verbonde aan die prys was 'n welkome verligting vir die Curies se finansiële nood; 'n jaar later is Pierre aangestel as professor aan die Sorbonne, met Marie as sy assistent. Dit was vir haar 'n groot slag toe Pierre in 1906 in die besige strate van Parys deur 'n koets doodgery is.

Om die ongeluk te verwerk, het Marie nog harder gewerk en in 1908 is sy as professor aan die Sorbonne aangestel- die eerste vrou wat hierdie pos beklee het. 'n Sensasiebeluste pers het haar private lewe kom versteur en dit het haar in haar werk gehinder as nuuskierige koerantmanne haar huis vertrap het op soek na 'n "storie". Die toedrag van sake het egter nie juis verbeter toe sy in 1911 vir die tweede keer die Nobelprys verower het nie - die keer vir chemie. Sy het egter weer geskiedenis gemaak deurdat sy die eerste vrou en die eerste wetenskaplike was wat hierdie eer te beurt geval het. In 1914 is die instituut vir radium gestig, 'n ideaal. waaroor sy en Pierre gedroom het.

Tydens die Eerste Wêreldoorlog het Marie al haar tyd bestee deur die gebruik van die Röntgenstraal vir geneeskundige doeleindes te ontwikkel. In 1918 het sy die leiding geneem by die radiuminstituut se wetenskaplike afdeling, waar haar dogter Irène ook gewerk het. In 1921 het Marie Curie een gram radium van die Amerikaanse president, Warren C. Harding, ontvang en in 1929 het die VSA nog 'n gram radium geskenk vir die stigting van 'n radiuminstituut in Warschau. Die instituut in Warschau is in 1932 in gebruik geneem onder die leiding van Marie se suster, Bronja.

In 1922 het Marie lid geword van die akademie vir medisyne en sy het haar lewe gewy aan die bestudering van radioaktiewe materiale en die toepassings daarvan in die medisyne. Sy was ook die eregas van baie wetenskaplike verenigings en het 'n reeks lesings gelewer in die buiteland, onder andere in Brasilië, Spanje en Tjeggo-Slowakye. Sy het ook lid geword van die internasionale kommissie vir intellektuele samewerking, 'n vereniging wat hom beywer het om studiebeurse vir wetenskaplikes te borg. Marie Curie het sewe pryse, 20 eredoktorsgrade en baie eretitels ontvang. Die Amerikaners het nie verniet na haar verwys as die "Grand lady of Science" nie.

Haar gesondheid het egter vinnig agteruitgegaan. Haar langdurige blootstelling aan radioaktiewe stowwe en gasse waarmee sy gewerk het, het sy tol gee is, en op 4 Julie 1934 het Marie Curie in die sanatorium van Sancellemoz (Haute Savoie) aan leukemie gesterf. In 1935 het haar dogter, Irène Curie (ook bekend as Irene Joliot Curie) saam met haar man, Frederic Joliot, die Nobelprys vir chemie ontvang. Hulle het kunsmatige radioaktiwiteit ontdek deur swaar elemente met neutrone te bombardeer. In daardie stadium is die belangrikheid van hierdie ontdekking nog nie volkome besef nie - dit sou later aanleiding gee tot die splitsing van die atoom en kernkrag.

Tydens sy magnetiese ondersoeke het Pierre Curie 'n probleem gehad om baie klein verskille in kragte te meet. Daarvoor het hy 'n torsiebalans ontwerp, wat vandag nog gebruik word en as die magnetiese balans van Curie en Cheneveau bekend staan.

Hy het ook ontdek dat die magnetisme van paramagnetiese stowwe omgekeerd eweredig is aan die temperatuur (die Wet van Curie), en dat daar 'n kritieke temperatuur is waarby magnetisme verdwyn (die Curietemperatuur). Hy het ook 'n apparaat ontwerp waarmee straling gemeet kan word en hy het 'n kalometriese metode gebruik om die invloed van straling op die menslike liggaam te meet. Die eenheid van straling, die curie (ci), is ook na die Curies vernoem.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409451