Kewer

Kewers teel in alle klimate en uiteenlopende omgewings, byvoorbeeld in woestyne, op hoë berge, na aan die kus of na aan die pole. Sommige spesies woon saam met bye, miere of termiete, ander onder boomstamme, in grotte, dierkarkasse of voëlneste. Van die grootste families, soos die snuitkewers, is oor die hete wêreld versprei, ander is tot die noordelike halfrond beperk, terwyl sommige, soos pragkewers (familie Buprestidae), meestal in die trope aangetref word.

Sekere spesies kan selfs tot 'n enkele vallei beperk word. Party kewers is alleenlewend, byvoorbeeld die grondkewers en snuitkewers. Ander, soos die lieweheersbesies of die glanskewers (familie Chrysomelidae), is sosiaallewend soms in groepe wat uit verskillende spesies saamgestet is. Baie kewers maak net snags hulle verskyning en word dan deur ligte aangetrek.

Asemhaling geskied deur middel van 'n goed ontwikkelde trageale stelsel met talryke buisies, wat veral by die vlieënde kewers baie vertakkings het. Soms is daar 'n uitgebreide stelsel van lugsakkies in die liggaam waarin lug opgegaar word. Die asemhalingsopeninge, wat die buisstelset met die buitelug verbind, lê langs die borsgedeelte en agterlyf. Waterkewers is vir suurstof aangewys op die atmosfeer en kom dus gereeld na die oppervlak om asem te skep. Die verbruikte lug word met pompbewegings deur 'n spleet onder die dekskild uitgepers. Die opening lê tussen die opgeligte dekskilde en die agterlyf. Vars lug vloei weer deur dieselfde opening onder die dekskilde na binne. Sommige klein waterroofkewers kan egter maande lank onder water bly voordat hulle boontoe kom. Hulle gebruik naamlik die suurstofborreltjies wat deur waterplante geproduseer word. By ander word borreltjies lug weer in 'n dik laag haartjies vasgehou, wat die kewer in staat stel om suurstof uit die water op te neem. Die soort asemhaling word plastronasemhaling genoem.

Die meeste kewers en hul larwes is plantetend – daar is spesies wat op alle moontlike plantdele leef: vrugte, sade, hout, skimmels, ensovoorts. Baie kewers eet egter dieremateriaal. Verwerkte produkte soos meet, tee of klere en selfs anorganiese stowwe word ook gevreet. Die snuitkewers is die grootste plantetende familie. In teenstelling met die kieskeurige glanskewers, wat net die sagste dele van die plant uitsoek, vreet snuitkewers alles, van wortels tot blare. Baie kewers leef op verrotte hout, byvoorbeeld die baskewers (familie Scolytidae). Mierneskewers (familie Paussidae) woon saam met miere en eet sowel die miere as hul larwes. Enkele kewers is ook parasiete, byvoorbeeld Platypsyllus castoris.

Die meeste spesies wat tot die suborde Adephaga behoort, is vleisetend, byvoorbeeld tierkewers en waterroofkewers. Sekere spesies eet kewers van ander spesies – die bontroofkewers (familie Cleridae) eet naamlik baskewers. Kewers wat op hul prooi jag maak, se kos word meestal buite die liggaam verteer. Die vangs word met maagensieme ingespuit, wat die vette en proteïene verteer, waarna dit deur buise aan die binnekant van die voorkake uitgesuig word, byvoorbeeld die waterroofkewer. Nie alle vleisetende kewers is jagters nie.

Baie leef van karkasse, uitwerpsels of diereprodukte soos vel, hare, vere, bene of diervet. Die verteringstelsel van vleisetende spesies is korter as die van planteters. 'n Interessante verskynsel is die gewoonte van sommige spesies lieweheersbesies om in 'n groep saam te werk wanneer hulle hul prooi vang. 'n Studie van 4 Suid-Afrikaanse spesies het getoon dat die 2 groter spesies die prooi gryp en aan sy bene of lyf vashou terwyl die kleiner kewers die bytwerk doen en die gif inspuit wat die prooi verlam. Kewers toon selde tekens van broeisorg. In uitsonderlike gevalle, soos by sekere spesies van die familie Passalidae, sal die ouers tog hul kleintjies voed en beskerm.

Die kewer se harde dekskild en sy sterk kake is vir die meeste spesies reeds goeie beskerming. Talle kewers het ook besondere wapens wat met kleur, reuk, smaak, geluid en selfs lig te doen het. Die elytra, wat die grootste gedeelte van die kewer se rug bedek, is soms helderkleurig, wat as afskrikmiddel dien omdat dit die aanvaller waarsku dat die kewer 'n slegte reuk kan afskei. Die lieweheersbesie het byvoorbeeld helder patrone op sy dekskild om vyande af te skrik. Ander, soos die skilpadkewer (familie Chrysomelidae), is groen gekamoefleer so os die plante waarop hy leef.

Sommige kewers boots die kleure en kleurpatrone van ander "gevaarlike" spesies na sodat hulle indringers sal verwar (aposematiese kleuring). Die bombardeerkewer (genus Brachinus, familie Carabidae) se verdediging is hoogs effektief. Die kewer skei naamlik deur 'n pigidiale klier 3 stowwe af wat met mekaar reageer en 'n bytende vloeistof vorm. Elk van die stowwe is afsonderlik agter 'n kleppie geberg en word deur spiersametrekkings vrygelaat.

Die stowwe verbind en 'n gasdruk ontstaan, sodat die kewer 'n vuurwarm gifstof met 'n soms hoorbare plofgeluid vrylaat. Die stof kan blase op die vel van 'n aanvaller brand. Sommige kewers skei as verdediging ook bloeddruppels op hulle knieë af (refleksbloeding). Dit ruik en smaak ewe sleg en kan giftig wees. Glanskewers, asook blaartrektorre (familie Meloidae), skei ook gif af – die keer vanuit gewrigte in hul pote. Dit kan vir selfs mense dodelik wees as dit ingeneem word. Baie kewers en hul larwes maak geluide wanneer hulle bedreig word, byvoorbeeld die baie skril geluid van die waterkewerspesie Hygrobia hermanni. Kewers wat hulle nie met chemiese stowwe of sintuiglike reaksies kan beskerm nie, vlug of gaan staan doodstil.

Grondkewers kan baie vinnig weghardloop, vlooikewers spring onder hulle aanvallers uit en kniptorre (familie Elateridae) voer 'n knipmesbeweging uit deur hulleself letterlik in die lug op te skiet. Kewers wat op plante leef, val eenvoudig van die blaar of stingel af en gaan Iê doodstil op die grond, sodat hulle moeilik raakgesien kan word. Die voelers en pote vou terselfdertyd styf teen die lyf aan, soos by byvoorbeeld die pilkewer van die familie Byrrhidae.

Sowat 4000 waterkewerspesies is bekend. Die familie se lywe is plat en glibberig en hulle pote is aangepas om hulle in staat te stel om goed te swem – die agterpote is wyd uitmekaar en plat so os roeispane met lang, stywe haartjies wat die swembeweging aanhelp.

Waterkewers kan ook goed vlieg en kan hulleself effektief verdedig. Die kewer skei 'n afstootlike reuk af wanneer hy in die moeilikheid is. Dit kom tussen die bors- en kopgedeelte uit en veroorsaak dat paddas en vissies wat hom wil vang, tydelik die kluts kwyt raak. Klein ontploffinkies word ook soms vanuit 2 anale kliere veroorsaak. 'n Vloeistof wat soos ammoniak ruik, word in die geval as afweermiddel gebruik. Waterkewers is vleisetend en gulsig. Hulle vang insekte, wurms en selfs vissies wat grater as die kewer self kan wees.

Hulle bly meestal onder water, maar kom gereeld na die oppervlak vir lug. Die mannetjie word van die wyfie onderskei op grond van sy voorpote, waarop klein, ronde kussinkies voorkom. Daarop is suiertjies wat hom in staat stel om tydens paring aan sy wyfie vas te klou. Waterkewerlarwes se kos word buite die liggaam verteer. Die larwe gebruik sy kake om die prooi met verteringensieme in te spuit. Verteringsappe vloei vanuit die kewer se maag deur kanale in die kake tot in die prooi. Die larwe suig dan eenvoudig die verteerde kos deur dieselfde kanale op.

Daar is sowat 2000 tierkewerspesies bekend. Hierdie kewertjies is inderdaad so kwaai soos tiere. Hulle verkies 'n tropiese en subtropiese klimaat en kom oor die hele Afrika voor. Tierkewers is helderkleurig met 'n metaalagtige glans. Hulle het groot oë, sterk bokake en hardloop besonder vinnig. 'n Tipiese tierkewer wat algemeen in Suid-Afrika voorkom, is die genus Dromica. Die genus Mantichora, wat geweldige groot kewers is, kom in droë streke en vlaktes voor.

Die mannetjie het breë kake waarmee hy baie seer kan byt en wat terselfdertyd dien om die wyfie tydens paring vas te hou. Tierkewerlarwes grawe hulle gate, wat soms tot 300 mm diep is, volgens 'n netjiese plan. Die larwe dra naamlik korreltjies sand op sy breë kop by sy gaatjie uit en versprei dit eweredig rondom die gat. Die breë kop dien ook as 'n prop waarmee die gat se opening toegemaak word terwyl die larwe op sy prooi Iê en wag. Die vangs word in die gat afgetrek en daar geëet.

Daar is sowat 700 spesies van die waterhondjiefamilie bekend. Die waterhondjies of draaikewers bly gewoonlik op die wateroppervlak, waar hulle aanhoudend rondswem sonder om teen mekaar vas te swem, want hulle kan die golfies wat hul makkers veroorsaak, waarneem en blitssnel daarop reageer.

Wanneer hulle skrikgemaak word, begin hulle al hoe vinniger swem of duik onder die water in en tol daar voort. Net soos die waterkewers is hulle ook stroombelyn en glad. Hulle kan egter nie maklik wegvlieg nie en moet eers teen 'n soliede voorwerp uitklim voordat hulle in die lug kan kom. Die waterhondjie se vernaamste kenmerk is sy tweeledige oë wat hom in staat stel om terselfdertyd bo en onder die water te sien. Lede van die familie is, net soos die waterkewers, roofdiere en eet soms hul soortgenote. Die Haliplidae is 'n verwante familie wat onder die water kan asemhaal.

Die mierneskewers, waarvan sowat 400 spesies beskryf is, is meestal baie klein – ongeveer 6 tot 12 mm lank – met voelers wat soos knuppels lyk. Hulle woon in mierneste, waar hulle sowel die miere as die mierlarwes eet en waar hulle soms deur die miere aan hulle voelers rondgesleep word. Die kewers skei 'n lokmiddel af wat die miere van hul klierhaarklossies aflek. Mierneskewers skei ook, net soos bombardeerkewers, 'n vloeistof af wat 'n mens se oë en vel intens laat brand.

Sowat 35 000 spesies snuitkewers, waarvan 2 500 in Suid-Afrika voorkom, is bekend. Snuitkewers is uitsluitlik plantetend en word uitgeken aan hulle lang snoete en die gelede, knuppelvormige of gebuigde voelers. Die Suid-Afrikaanse broodboomsnuiter (Anthliarrinus zamiae) se wyfie het byvoorbeeld 'n snoet wat 3 keer langer as haar liggaam is. 'n Ander Suid-Afrikaanse kewer, van die genus Protostrophus, het weer 'n plat, breë snoet waarmee hy gesaaides verniel. Een van die besonder opvallende kewers van die familie is die leliesnuitkewer (Brachycerus obesus).

Die insek is ongeveer 25 mm lank met 'n swart kop en rooi lyf wat in so 'n mate beskerm is deur klipharde vergroeide elytra, dat hy in die grond ingetrap kan word sonder om iets oor te kom. As hy bedreig word, val die spesie summier op sy sy met die pote styf gestrek – 'n instinktiewe soort stuiptrekking. Die meeste snuitkewers reageer onder bedreiging dieselfde. Snuitkewers, byvoorbeeld Sitophilus zeamais, wat mielies verniel, kan soms 'n ernstige plaag in Suid-Afrika wees. Lande word voor die oes besmet deur kewereiers wat in die halfryp graan gele word. Die wyfie boor met haar snoet 'n gaatjie in die sagte korrel en lê haar eier daarin. Larwes broei later uit en eet hulle pad oop. Die volgroeide kewers maak hulle ook in graanskure tuis, waar hulle terselfdertyd die nuwe graan verniel. Ander snuit- kewerspesies val onder meer tabak, bloekombome en wingerde aan.

Die familie is nou verwant aan die snuitkewers. Hulle het ook snoete, maar hulle voelers is reguit. Sekere spesies leef van verrotte of dooie hout, waarin hulle kenmerkende tonnelpatrone onder die bas bou – verskillende spesies het verskillende patrone. Baie spesies vreet egter nie die hout self nie, maar leef op skimmels wat in die houtgangetjies opgaar en dit swart verkleur.

Van die ongeveer 26000 spesies wat bekend is, kom 2500 in Suid-Afrika voor. Die meeste glanskewers is planteters en 'n aantal spesies is peste in Suid-Afrika, byvoorbeeld die tabakslak (Lema bilineata en Lema trilineata), wat in Kaapland van onder meer stinkblaar, tabak en appelliefies leef. Die insekte is swart en geel, ongeveer 6 mm lank en het 2 of 3 swart strepe op die rug. Hulle larwes skei 'n slymerige stof, asook 'n bruin vloeistof uit die monddele, af as beskerming teen vyande.

Tabakslakke teel vinnig aan (5 of 6 generasies per jaer) en dit is dus moeilik om hulle doeltreffend te bestry as hulle eers vastrapplek op gewasse gekry het. Sommige spesies het kleure wat as afskrikmiddel dien, sommige smaak sleg en ander absorbeer selfs gifstowwe uit hul voedselplante ten einde hulle teen roofdiere te beskerm, wat vergiftig kan word as hulle die kewers eet. Vlooikewers (subfamilie Halticinae) is meestal klein met groot agterpote wat hulle in staat stel om soos vlooie te spring. Sommige is ook giftig.

Van sekere larwes van die genera Polyclada en Diamphidia verkry die San gif vir hulle gifpyle. Die moontlikheid bestaan egter dat die gif hoofsaaklik afkomstig is van 'n parasitiese insek van die genus Lebistina, wat in die kokonne op die larwes teer. 'n Ander interessante kewer van die glanskewerfamilie is die skilpadkewer (genus Asphidomorpha). Hy is plat met 'n pragtige, metaalagtige goudgroenkleur en lyk soos 'n miniatuurskilpadjie. Die kewer se larwe word gekenmerk deur die feit dat hy sy uitwerpsels en ou vervelling in 'n klos op sy agterlyf dra. Die onaangename vrag hou vyande blykbaar op 'n afstand.

Sowat 1 200 van die 25 000 boktorspesies wat beskryf is, kom in Suid-Afrika voor. Boktorre is gesog onder boktorversamelaars van wee hulle pragtige helder kleure. Byna alle boktorre eet dooie hout, en hoewel dit in die natuur as 'n opruimingsproses beskou word, is hulle groot peste op kommersiële hout. Hulle kan die hardste hout en selfs lood met behulp van hul kake deurboor. Die familie word ook die langhoringkewers genoem omdat hulle besondere lang voelers het wat soms langer as hulle liggame is.

In Suid-Afrika kom nagenoeg 1000 van die sowat 20 000 bekende dwaalkewerspesies voor. Die kewer is wurmagtig -lank en dun, met baie onbedekte agterlyfsegmente wat onder die kort elytra uitsteek. Dwaalkewers is meestal roofdiere en verkies 'n klam klimaat. Hulle woon in onder meer mierneste, mis en skimmels en kruip ook onder boombas in. In Suid-Afrika kom hulle dikwels in groot getalle op proteablomme voor. Sekere spesies veroorsaak blase op 'n mens se vel wanneer hulle byvoorbeeld van die gesig afgevee word.

Sowat 20 000 miskruierspesies is bekend. Die miskruier is van groot ekologiese belang omdat hy groot hoeveelhede mis begrawe, wat die grond verryk en weiding laat gedy. Groot getalle Suid-Afrikaanse miskruiers word na Australië uitgevoer om skaap- en beesmis van die weidinggebiede op te ruim. 'n Miskruier kan binne 24 uur meer as sy eie gewig aan mis eet. Baie spesies eet hul voorraad net waar hulle dit kry, maar ander rol dit ook in 'n bal weg na 'n veilige plek waar mededingers dit nie sal kry nie.

'n Interessante spesie is Scarabaeus sacer, wat in Egipte voorkom. Die mannetjie het die gewoonte om vir sy wyfie 'n misbal te rol, wat hy in 'n gat bêre. Om die bal behoorlik te vorm, het hy aan die punte van sy voorpote 4 sterk stekels wat hy soos 'n hark gebruik. Die kewers paar in hulle tonnel en eet dan 'n paar dae lank aan die mis. Hierna maak hulle 'n tweede bal en die wyfie gaan broei alleen in die gat. Sy lê net 1 eier by elke misbal Ander opvallende kewers van die Scarabaeidae is die renosterkewers (subfamilie Dynastinae) en die besies (subfamilie Rutelinae). Daar is baie soorte besies in Suid-Afrika, onder meer die subfamilie Melolonthinae – kewers wat baie skade aanrig. Die renosterkewer is bekend vir sy horing.

Daar is nagenoeg 900 bekende spesies grootkaakkewers. Die kewers is groot (tot 100 mm) en lyk gevaarlik. Veral die mannetjies se kake is baie groot. Altesaam 12 spesies van die genus Colophon word slegs in Suidwes-Kaapland aangetref. Hulle woon net op geïsoleerde bergkruine en sommige is vernoem na bergklimmers. Grootkaakkewers se larwes woon in verrotte hout en neem 'n hele aantal jaar om te ontwikkel.

Toktokkies, waarvan nagenoeg 3500 van die sowat 10 000 beskryfde spesies in Suid-Afrika voorkom, is volop in droë gebiede 'n groot verskeidenheid kom in woestynagtige gebiede voor – en het 'n besonders weerstand teen hitte en watertekort. Die spesies in die familie is meestal bruin of swart en die meeste kan glad nie vlieg nie. Die genus Psammode is die bekendste toktokkie. Hy is swaar, vlerkloos en kry sy naam deur die gewoonte om teen die grond te klop om die wyfies te lok.

'n Groot verskeidenheid toktokkies kom in die Namibwoestyn voor, waar hulle van plant- en dieremateriaal leef wat deur die wind aangewaai word. Die kewers het verskeie metodes om water in die hande te kry. Lepidochora-spesies maak byvoorbeeld walletjies in die sand sodra mis oor die woestyn begin trek en drink later die druppeltjies wat op die walletjies kondenseer. Onymacris unguicularis staan weer kop omlaag op duinkruine. Mis wat op sy rug kondenseer, loop na sy mond af en hy sluk dit in. Omdat die toktokkies so goed teen droogte aangepas is, vind hulle dit maklik om in droë graankosse te leef. Veral die larwes rig skade aan, byvoorbeeld die meelwurm (Tenebrio molitor).

Blaartrektorre (familie Meloidae) Daar is sowat 2 000 spesies beskryf, waarvan 500 in Suid-Afrika voorkom. Baie plantpeste wat blomme en vrugtebome beskadig, behoort tot hierdie familie. Die larwes is egter nuttig omdat hulle op sprinkaaneiers parasiteer. Baie blaartrektorre het pragtige metaalgroen of -blou dekskilde, ander is geel en swart gestreep. Die genus Mylabris kom verspreid in Afrika voor en is bekend om die sterk gifstof, kantaridien, wat hy bevat. Die middel maak blase op die vel en het 'n reputasie dat dit geslagsprikkelend is.

Dit is egter baie giftig en kan dodelik wees. Die kewers gebruik die middel as 'n wapen en sekere toordokters in Afrika gebruik dit as toorgoed. Die Mylabris-wyfie sterf net nadat sy haar eiers gelê het. Oliekewers (Meloë-spesie) bevat ook kantaridien. Hulle het kort dekskilde en kan nie vlieg nie. In die somer word hulle soms op blomme gesien waar hulle eiers lê. Die larwes klim op nie-sosiale byesoorte en gaan eet die heuning en stuifmeel in hul neste.

Die vuurvliegies, waarvan sowat 1 000 spesies beskryf is, word van ander insekte onderskei op grond van hulle vermoë om lig te maak en oortref die mens se tegnologie met die wyse waarop hulle dit doen. Tydens die ligmaakproses gee hulle lig geen hitte af nie, terwyl selfs die beste fluoresseerlampe 'n sekere hoeveelheid hitte uitstraal. Die vuurvliegiemannetjie en glimwurmwyfie se ligorgane sit in hulle agterlywe. Dit bestaan uit 2 lae selle. Die boonste laag bevat senuwees en 'n setagtige wit vloeistof en in die tweede laag is selle wat die lig reflekteer.

Lig word uitgestraal wanneer suurstof met sekere stowwe in die sellae verbind. Sommige spesies het 'n flikkerende liggie terwyl ander weer 'n konstante gloed uitstraal. Die glimwurmwyfies word van die mannetjies onderskei deurdat hulle vlerkloos is. Die genus Luciola is een van die uitsonderings, met vlerke aan albei geslagte. Die mannetjies van die genus is opvallend van wee hulle donkerpers oë wat na aan mekaar sit en byna die hele kop bedek. Die wyfie se oë is kleiner en sit verder uitmekaar. Min is oor die lewenswyse van die vuurvliegies in Afrika bekend. Glimwurms woon in klam plekke, byvoorbeeld in gate tussen onkruid, en vuurvliegies word dikwels op plante aangetref. Daar word gemeen dat die larwes van die genera Luciola en Lampyrus uitsluitlik slakke eet wat hulle met gif uit die kake inspuit.

Sowat 10 000 spesies is beskryf en sowat 250 kom in Suid-Afrika voor. Die kewers is langwerpig en gewoonlik bruin of swart. Wanneer hulle bedreig word, maak hulle of hulle dood is. Die kewer lê op sy rug en spring onverwags met 'n hoorbare klikgeluid op en hardloop of vlieg daarna weg. Die larwes van kniptorre word draadwurms genoem. Hulle is glad, blink en geel, en woon in vrot hout of in die grond. Die meeste kniptorre in Suid-Afrika lewe van hout, maar vleisetende soorte, wat byvoorbeeld ander insekte vreet, kom ook voor.

Van die sowat 15 000 beskryfde pragkewerspesies kom 1 000 in Suid-Afrika voor. Hierdie kewers is verwant aan die kniptorre. Hulle het plat voorlywe en hulle larwes word platkopboorders genoem. Pragkewers verkies 'n tropiese klimaat en kom soms op blomme voor, waar hulle stuifmeel of blare eet. Die volgroeide kewers is baie bekend om hulle pragtige metaal- of bronsvoorkoms, dikwels in kombinasies van blou of groenhulle word selfs in juwele gebruik.

Sowat 550 spesies is beskryf. AI die kewers boor in hout en kan groot plae word. Die kleinste (ongeveer 3 mm) het met die invoer van bamboes- en rottangprodukte uit die Verre Ooste na Afrika versprei. Die kewertjie, Dinoderus minutus, lê sy eiers in die bamboes en die larwes eet later klein, ronde gaatjies daardeur. Hulle versprei vinnig aangesien daar 3 of 4 generasies per jaar is, en rig baie skade aan.

Die familie houtpoeierkewers – sowat 90 spesies is beskryf – is nou verwant aan die rondekophoutboorders en verniel ook hout in Suid-Afrika. Die wyfie van Lyctus africanus vermy egter gepoleerde of verniste hout en lê haar eiers in onafgewerkte hout, onder meer kiaat, eike en wattel. Die larwes ontwikkel in die buitenste laag splinthout, net onder die bas. Die hout is effe vogtig en bevat stysel en suiker. As dit warm is, werk die larwe hom vinnig in die hout in.