Ooievaaragtiges
Ooievaaragtiges (orde Ciconiiformes) is 'n orde van voëls. Die orde omvat een familie, 6 genusse en 19 spesies.[1] Tradisioneel het verskeie families tot hierdie orde behoort, onder andere die reiers. Dit het egter verander en die orde bestaan deesdae uit slegs een familie.
| Ciconiiformes Tydperk: Laat Eoseen tot onlangs | |
|---|---|
 | |
| 'n Volwasse Saalbekooievaar. | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Infraklas: | |
| Orde: | Ciconiiformes Bonaparte, 1854 |
| Families | |
| |
Hulle is nou verwant aan ibisse en reiers en kom veral in die gematigde streke van die Ou Wêreld in moerasse en op grasvlaktes voor. Die bekendste spesie is die witooievaar (Ciconia ciconia), wat in die Noordelike Halfrond broei en in Afrika, ook in Suid-Afrika, oorwinter.
Vroeër is daar aan kinders vertel dat die voël die mens se kinders aan hom besorg. Ooievaars (familie Ciconiidae) behoort net soos reiers en ibisse tot die orde van die reieragtiges (Ciconiiformes). Die 18 spesies is feitlik oor die hele wêreld versprei, maar die meeste kom in die warmer streke van die Ou Wêreld voor. Ooievaars hou by voorkeur in oop terrein, veral in uitgestrekte moerasse, maar ook op grasvlaktes.
Die meeste spesies is sosiale diere wat in kolonies broei en ook buite die broeityd in groepe leef. Die nes is 'n groot, slordige maar stewige konstruksie van takke wat in bome of op die dakke van geboue geplaas word. Dieselfde nes word dikwels jare na mekaar gebruik en tel kens hernieu. Ooievaars is uitsluitlik vleiseters wat naas soetwaterdiere en insekte ook klein knaagdiere, akkedisse en ander voëls vang.
Kenmerkend vir ooievaars is die geklap van hul snawels wanneer hulle hul maat groet en waartydens die kop so ver teruggebuig word dat die nek teen die rug raak. Die meeste spesies maak geen geluid nie. Ooievaars vlieg net soos ibisse met uitgestrekte nekke (reiers se nekke is tydens die vlug krom).
Die witooievaar
Die bekendste ooievaarspesie in Suid-Afrika en Wes-Europa is die witooievaar (Ciconia ciconia), wat met uitsondering van die swart slagpenne heeltemal wit is. Sy snawel en pote is rooi. Van oudsher wit 'n volksgeloof uit die Nederduitse gebied dat die ooievaar vir die mens sy kinders bring.
Vroeër was die witooievaar, wat onder meer in Suid-Afrika oorwinter, 'n baie algemene voëlspesie. Sy broeigebied het van Nederland en Denemarke ooswaarts tot in die Sowjetunie en Griekeland en suidwaarts tot in Spanje, Portugal, Noord-Afrika en Klein-Asië gestrek. Die aantal broeipare het egter in die laaste dekades drasties verminder en in Swede en Switserland broei hulle byvoorbeeld glad nie meer nie.
Die vermindering in getalle kan nie aan die verdwyning van broeiplekke toegeskryf word nie aangesien ooievaars graag en dikwels in die omgewing van menslike nedersettings op dakke, torings en in bome broei. Dit is eerder die gevolg van die ontwatering van moerasse en die ontginning van grasvlaktes. Bykomende oorsake is die jag, die gebruik van insektedoders en hoëspanningsdrade waarmee die voëls doodgeskok word.
In sommige lande word pogings aangewend om die voëls weer in te voer. So is daar byvoorbeeld 'n " ooievaarsdorp" in die Elsas in Frankryk gestig met 220 ooie vaars wat uit Noord-Afrika gebring is in die hoop dat hulle hulle sal vestig. Die Europese ooievaars oorwinter in Afrika. Tydens die trek maak hulle gebruik van die warm, opstygende lugstrome en vlieg altyd langs dieselfde roetes.
Die uit die noorde en noordooste trek oor die Bosporus, oor Turkye en al langs die Jordaanvallei af na Egipte en die Soedan en verder suidwaarts tot in Suider-Afrika. Die ooievaars wat in Wes-Europa en Suid-Nederland broei, vlieg oor die Straat van Gibraltar en oor die Sahara tot so ver suid as die Kaapprovinsie. In Suid-Afrika wei die voëls in groepe op grasvlaktes, langs vleie en soms ook in landerye.
Hulle vreet dan hoofsaaklik insekte, veral sprinkane, en word daarom soms ook sprinkaanvoëls genoem. Teen die einde van Maart vorm hulle weer groot swerms van 300 tot 400 voëls om langs dieselfde roetes na Europa terug te vlieg. In die laaste aantal jare gebeur dit ook dikwels dat witooievaars in Suid-Afrika agterbly om te broei. Jong voëls wat nog nie geslagsryp is nie, bly ook dikwels agter.
In Europa soek die pare gewoonlik hul ou neste op en herstel dit. Die wyfie lê 6 tot 8 wit eiers wat om die beurt deur albei ouers uitgebroei word. Hulle begin broei sodra 2 eiers gelê is en die eerste kuikens kom na sowat 'n maand uit die dop. Aangesien daar 'n ouderdomsverskil van sowat 6 dae tussen die eerste en die laaste kuikens is, word die jongeres deur die oueres verdring wanneer hulle gevoer word en dit gebeur selde dat meer as 3 kuikens oorleef. Na 8 tot 9 weke verlaat die kuikens die nes en hulle is na 3 tot 4 jaar geslagsryp. Ooievaars kan tot 20 jaar oud word.
Ander spesies
Die groot swartooievaar (Ciconia nigra) broei ook in die Noordelike Halfrond en oorwinter in Afrika, ook in Suid-Afrika, waar hy in moerasagtige gebiede of langs oop water aangetref word. Die voel word in Pole beskerm, maar elders verminder sy getalle geleidelik. Die klein swartooievaar (Ciconia abdimi) is egter in die tropiese streke van Afrika, waar hy broei, nog baie volop. In die herfs trek die voëls na Suid-Afrika, waar hulle dikwels saam met die witooievaar aangetref word.
Die Japanse ooievaar (Ciconia boyeiana), wat op die Asiatiese vasteland broei, is in Japan uitgeroei. Die voel is vroeër deur die mens geëet en die Chinese het eetstokkies van die pote gemaak. Daar is slegs 2 spesies oopbekooievaars (genus Anastomus), waarvan een spesie, Anastomus lamelligerus, ook in Suid-Afrika aangetref word. Die bruinswart voël kom egter hoofsaaklik in die tropiese streke van Afrika en op Madagaskar voor. Die ander oopbekooievaar, Anastomus oscitans, word in Indië aangetref. Oopbekooievaars se bo- en ondersnawels sluit net aan die basis en aan die punt op mekaar.
Hulle vreet veral paddas en kraak mossels en slakke oop. Die nimmersatte (genus Ibis) is ondanks hul wetenskaplike naam geen ibisse nie maar ooievaars. Die Suid-Afrikaanse nimmersat of geelbekooievaar (Ibis ibis) het 'n geel, effens gekromde snawel en 'n kaal rooi vel om die oë. Die Indiese nimmersat (Ibis leucocephalus) lyk dieselfde maar het 'n swart band op die bors. Ander ooievaars van die Ou Wêreld is wolnekooievaars (genus Dissoura), wat so genoem word omdat hul nekke met wit donsvere bedek is.
Die wolnekooievaar van Suid-Afrika, Dissoura episcopus, word hoofsaaklik langs die Ooskus aangetref, maar kom onder meer ook in die Kgalakgadi natuurreservaat. voor. 'n Ander spesie, Dissoura stormi, word van Indië af tot op Soelawesi aangetref. In die VSA kom 2 tropiese ooievaarspesies voor, naamlik die jabiroe (Jabiru mycteria) en die magoeari (Euxenura maguari). Eersgenoemde kan sy nek opblaas wanneer hy aggressief of opgewonde is.
In Florida, Sentraal- en Suid-Amerika en op Kuba broei die skimmelkopooievaar (Mycteria americana), wat 'n horingagtige plaat op die kop het. Hy maak sy nes in hoë bome in moerasse. Die enigste ooievaar wat ook in Australië broei, is die swartnekooievaar (Xenorhynchus asiaticus), wie se broeigebied tot in Asië en Afrika strek. Dit is 'n bale groot spesie wat tot 1,5 m hoog word. Die maraboe (Leptoptilos crumeniferus) is die enigste ooievaar wat aas vreet.
Die opvallendste kenmerk van die voël is die lang keelsak waarin 'n aantal lugsakkies voorkom wat opgeblaas kan word. Dit dien nie as bergplek vir voedsel nie, maar waarskynlik as steun vir die snawel. Net soos by aasvoëls is die kop kaal. Die groot snawel word gebruik om karkasse mee oop te skeur. Vroeër was dit mode om vrouehoedens met die sagte, wit onderstertvere van maraboes te versier, en dit het meegebring dat die voëls baie gejag is. Maraboes is taamlik algemeen in die trope van Afrika, maar word ook in Suider-Afrika aangetref.
Sien ook
Verwysings
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 160