Bruin mense

Europeërs en die Khoi het vir die eerste keer teen die einde van die 15de eeu kontak gemaak ten tyde van die ontdekking van die seeroete om die Kaap na die Ooste. Hierdie eerste, sporadiese kontak is uitgebrei met die koms van Jan van Riebeeck en sy wit nedersetters.

Die Khoi was veeboere, en om sy verversingspos aan die gang te hou, moes Van Riebeeck met hulle handel dryf. Feitlik terselfdertyd is slawe van Wes-Afrikaanse en Oos-Indiese afkoms as werkers ingevoer. Die wit mense was aanvanklik daarop ingestel om vriendskaplike betrekkinge met die Khoi aan te knoop omdat die handel uitgebrei moes word. Die Khoi is soms in die Kasteel onthaal, en van die wit mense het met Khoi-meisies getrou. Biologiese assimilasies het ook tussen die wittes en slawe plaasgevind.

Die Khoi het betreklik min georganiseerde weerstand gebied toe die wit mense hul tuiste, Wes-Kaap, binnedring en baie van hulle het arbeiders by die wit mense geword. Epidemies, soos dié van die dodelike pokke, en droogtes het egter ook ’n belangrike rol gespeel in die vinnige agteruitgang van die Khoi se eeue oue kultuur en stamorganisasie.

Slegs ’n klein aantal het na die binneland gevlug, terwyl die meeste mettertyd in die ekonomiese struktuur van die Westerse samelewing opgeneem is. Die San was oorspronklik baie aggressiewer teenoor die wittes, maar ook onder hulle is dié wat nie na die binneland gevlug het nie, by die wit stelsel ingeskakel. Hulle was egter min in getal. Intussen het die getalle van die slawe aansienlik toegeneem en weens hul noue kontak met die wit mense het hulle verwestering vinnig geskied, wat deur trouery na die Khoi oorgedra is.

’n Verdere faktor wat ’n belangrike rol in die verwestering van bruin mense gespeel het, was sendingwerk. Veral onder die Britse heerskappy is sendingwerk op groot skaal aangepak sodat feitlik al die inheemse volke teen die einde van die 18de eeu onder die invloed van ’n Christelike godsdiens was. Teen die einde van die 19de eeu is ’n vyfde element tot die bruin gemeenskap toegevoeg in die vorm van swart trekarbeiders na Wes- en Suid-Kaapland. Later het assimilasie ook in beperkte mate tussen bruin en swart mense elders in Suid-Afrika plaasgevind.

Afrikaans is die huistaal van sowat 80% van die bruin mense, maar die meeste kan ook Engels praat. In die laaste tyd is daar ’n tendens onder veral die stedelike bruin mense om meer Engels te praat en talle lees ook eerder Engelse koerante en tydskrifte as Afrikaanse publikasies. Sowat 90% van die bruin mense is Christene en baie behoort tot die Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk. Die res behoort hoofsaaklik tot die Anglikaanse, die Kongregasionalistiese, die Apostoliese, die Rooms-Katolieke en die Metodistekerk. Die Maleiers is feitlik almal Moslems, terwyl 'n baie klein groep bruin mense ook tot die Joodse en ander nie-Christelike kerke behoort.

Bruin mense het ’n besondere aanvoeling vir musiek en ritme en is baie lief vir sang. Daar is talle sang- en koorverenigings asook orkeste in die bruin gemeenskap. Veral bekend is die Eoan-groep, wat al talle geslaagde opera- en balletuitvoerings in Kaapstad op die planke gebring en ook toere onderneem het. Die Kaapse Karnaval, wat jaarliks in Januarie in Kaapstad gehou word, en die Maleierkoor- en orkesuitvoerings vorm 'n belangrike deel van die stad se vakansieseisoen.

Die karnaval bestaan uit verskeie mededingende groepe wat vroeër jare op Nuwejaarsdag al singende en dansende deur Kaapstad se strate geparadeer het. Deesdae word die karnaval, waartydens die klopse hul toertjies en vrolike, helderkleurige kostuums vertoon, in 'n stadion aangebied. Die feestelikhede in die Kerstyd vind in 'n gewyde atmosfeer plaas, maar is nie minder aanskoulik nie. Dit bestaan hoofsaaklik uit kore en orkeste wat Kersliedere sing en speel. Bruin mense presteer ook op die gebied van die uitvoerende kunste en die letterkunde. Bekende bruin Afrikaanse digters is Adam Small, S.V. Petersen en P.J. Philander.

Tot in 1841 het sendinggenootskappe al die skoolgeriewe vir bruin kinders verskaf. In daardie jaar het die staat vir die eerste keer 'n finansiële bydrae tot bruin onderwys begin lewer. Sedert 1980 is alle kinders tussen die ouderdomme van 7 en 16 jaar skoolpligtig, en in 1981 was daar meer as 760 000 leerlinge in primêre en sekondêre skole. Onder die apartheidsregering het die staat sowat 85 kleuterskole en 'n opleidingsentrum vir kleuterskoolonderwysers, verskeie skole vir dowes, blindes en andersins gestremde kinders, asook primêre en sekondêre onderwys vir volwassenes gehad.

Aanvanklik was die bruin mense hoofsaaklik half- en ongeskoolde arbeiders wat as bouers, messelaars, timmermanne en verwers ’n belangrike bydrae tot die vroeë boubedryf aan die Kaap gelewer het. Baie was ook vissers en plaasarbeiders, en laasgenoemde het ’n belangrike aandeel in die ontwikkeling van die wyn-, vrugte- en graanplase in Wes-Kaapland gehad.

Die Maleiers was bedrewe meubelmakers, kleremakers en kuipers. 'n Ander belangrike arbeidsveld was die dienstesektor, terwyl baie bruin mense in administratiewe, klerklike en verkoopsposte werksaam was. Om die ekonomiese ontwikkeling van die bruin mense te stimuleer, is die Kleurling-ontwikkelingskorporasie in 1962 gestig. Die korporasie het kapitaal aan sakemanne verskaf, opleidingskursusse aangebied en die oprigting van winkelsentrums, fabrieke en dies meer onderneem.

Die Kaapse Maleiers is afstammelinge van die Javaanse, Balinese en Soendannese deel van die Maleiergroep. Die eerste voorouers het in 1667 hoofsaaklik as slawe na die Kaap gekom, en is gevolg deur talle ander totdat die Raad van Indië in 1767 die slawehandel verbied het. Nie al die Maleiers wat na die Kaap gebring is, was egter slawe nie. Talle was bannelinge en politieke en godsdienstige leiers uit gesiene families van wie die VOC ontslae wou raak. Die name van mense van Java en Ceylon wat na die Kaap verban is, word reeds in amptelike dokumente van 1710 aangetref. Een van die belangrikste bannelinge was sjeik Josef (1626–1699), broer van die destydse koning van Goa, wat in 1694 saam met sy twee vroue, 'n paar vriende en enkele werkers na die Kaap verban is. Hy word beskou as die grondlegger van die Islam in Suid-Afrika, aangesien daar priesters onder sy gevolg was wat vir die slawe en bannelinge dienste gehou het. Hy is in 1699 oorlede en sy graf tussen die duine by Macassar (aan die Valsbaaise kus naby Faure) is vandag nog 'n bedevaartsplek. Aan die Kaap het die Maleiers met ander rasse soos die wit mense, Khoi, Moslem-Indiërs en selfs Chinese en Arabiere vermeng, maar omdat hulle nooit van hul geloof afstand gedoen het nie, het hulle binne die bruin gemeenskap 'n eie groepsidentiteit behou. Die meeste van die sowat 200 000 Maleiers woon in die Kaapse Skiereiland.

Die oorspronklike Maleisiese taal het in Suid-Afrika vinnig uitgesterf en Afrikaans is die huistaal van die oorgrote meerderheid van die Maleiers in Suid-Afrika. Talle Maleise woorde, soos sosatie, bobotie en bredie, is ook in die Afrikaanse woordeskat opgeneem.

Feitlik alle Maleiers is Moslems en die meerderheid hou hulle streng aan die bepalinge van die Islam. Werkgewers tref spesiale reëlings om dit vir hulle werknemers moontlik te maak om die dienste by te woon. Die belangrikste godsdienstige gebeurtenis is die Vas van Ramadan. Ramadan is die negende maand van die Mohammedaanse jaar en volgens die leer van die Islam die maand waarin die boodskap van die Koran geopenbaar is.

Die vas begin met die eerste teken van die nuwemaan en word deur 'n afvaardiging Moslems op Vlaeberg, in Drieankerbaai en elders afgewag. Alle Moslems, behalwe jong kinders, bejaardes, siekes en swanger vroue, moet hulle aan die vas hou. Gedurende die vas mag voedsel eers na sonsondergang geëet word. Die belangrikste dag tydens die vas is die 27e dag van Ramadan. Daardie nag, die "heilige nag" of "nag van mag", word in die moskee deurgebring en talle voorbereidsels word vir die nag getref.

Huise word byvoorbeeld deeglik skoongemaak, beddens word met nuwe linne oorgetrek en kerse word opgesteek. Die vas eindig wanneer twee mense van aansien die volgende nuwemaan gesien het. Hierna begin 'n groot fees, bekend as die Eid-oel-Fiter of Lebaran, wat drie dae duur.

Daar word van elke Moslem verwag om minstens een keer in sy lewe 'n pelgrimstog na Mekka te onderneem. As hulle dit kan bekostig, word die bedevaart selfs meermale onderneem. Vir seuns is die Tamat-plegtigheid baie belangrik. Van die ouderdom van 9 tot 10 jaar word hulle in die leerstellinge van die Koran onderrig tot hulle gereed is vir die Tamat, die finale "eksamen". Die seuns stap in ’n stadige prosessie en gekleed in syklede en tulbande van die skool tot by die moskee, waar hulle lang dele uit die Koran moet kan voordra.

Die voordrag moet nie net woordeliks korrek wees nie, maar die Arabiese uitspraak en die nuanses moet perfek wees. Die fees wat daarop volg, word in die moskee gehou. Die Kaapse Maleiers heg ’n spesiale betekenis aan die feit dat hulle in 'n sirkel van graftombes of kramatte woon. Een van die skouspelagtigste Maleier-seremonies is die kalifa, wat oorspronklik 'n godsdienstige seremonie ter ere van een van Mohammed se dissipels was maar wat mettertyd 'n swaardspel geword het. Te midde van dreunsang en trommespel verval die deelnemers in 'n semi-hipnose en steek swaarde en ander skerp voorwerpe in hul liggame sonder om tekens van pyn of bloeding te toon.

Die troue is die kleurvolste Maleierseremonie. Die ortodokse Maleier nader nie self die meisie van sy keuse oor ’n moontlike huwelik nie. Die onderhandelings word deur die vaders gevoer. Die onderhandelings gaan onder meer oor 'n bedrag geld wat die bruidegom aan sy bruid moet betaal, en as ooreengekom word, is die paar verloof. Net die bruidegom woon die huweliksplegtigheid vroeg die oggend saam met sy vriende en manlike familielede in die moskee by. Die bruid word deur haar vader verteenwoordig. Die diens word oor die algemeen in Arabies gehou, hoewel sekere dele ook in Afrikaans aangebied kan word.

Die hedendaagse Maleiers dra oor die algemeen Westerse kleredrag. Die vroue is steeds baie lief vir helderkleurige rokke en dra soms 'n swart sluier, die sogenaamde milaja, voor die gesig. Die ou tradisie dat vroue se gesigte in die openbaar bedek moet wees, het egter heeltemal in onbruik verval. Baie mans dra 'n fes, en priesters bind 'n woelsel ('n doek) om die fes. Mans wat van die pelgrimstog na Mekka terugkeer, word hadji's genoem en word van die ander onderskei deur 'n tossel op die fes te dra. By hul terugkeer dra die mans ook dikwels 'n soort mantel, 'n tulband en sandale, terwyl die vroue bont syrokke en ’n dubbele sluier, wat die onderste deel van die gesig bedek, dra.

Maleiers is oor die algemeen baie gesinsvas en groepsgebonde. Jong mense word aangemoedig om soveel moontlik tuis te wees en die vroue is minder geneig om beroepe buitenshuis te aanvaar as ander bruin vroue. Maleiers is lief vir sang, pieknieke en sekere sportsoorte soos rugby. krieket of sokker en leef die aktiwiteite grootliks binne die eie groep uit. Hulle het hul eie sportklubs en koorverenigings wat gereeld teen mekaar meeding.

Talle Afrikaanse volksliedjies, soos byvoorbeeld Daar kom die Alabama, het hul oorsprong by die Kaapse Maleiers. Die daaglikse lewe van die Maleier word tot groot hoogte deur godsdienstige gebruike beïnvloed. Hoewel geregte soos melktert en koesisters graag geëet word, mag vleis byvoorbeeld net by Moslemslagters gekoop word. Sterk drank word oor die algemeen nie in Maleierhuise bedien nie. By ortodokse Maleiers word 'n kind op die sewende dag ná geboorte in die huis van die ouers gedoop.

As deel van die seremonie word 'n klossie van die kind se hare afgesny. Seuns word op een of twee jaar besny. Wanneer 'n Maleier sterf, word hy nooit alleen gelaat nie en daar word aanhoudend vir hom gebid. Die lyk word eers met heilige water en daarna met gewone water en seep gewas en die vingernaels skoongemaak. Daarna word skoon water drie keer oor die kop, gesig, arms en bene gegooi en dan drie keer langs die regterkant van die lyk en drie keer langs die linkerkant. Drie lakens word om die lyk gevou en 'n diens word in die oorledene se huis of in die moskee gehou.

Die lyk mag nie in 'n voertuig na die begraafplaas vervoer word nie maar moet op 'n draagbaar soontoe gedra word. Slegs mans mag aan die begrafnisoptog deelneem en die lyk word met sy gesig na Mekka begrawe. Op die 7de, 40ste en 100ste aand ná die begrafnis word in die huis van die oorledene gebid. Lampe word op feesaande in die begraafplaas aangesteek en die grafte word oor die algemeen baie goed versorg.