Vlieg (dier)
Vlieë (Brachycera) is 'n suborde van die tweevlerkiges (Diptera). Die suborde omvat sowat 120 families. Die vernaamste kenmerk van hierdie spesies is dat hulle gereduseerde antennes het. Baie van die spesies is roofdiere of aasvreters, maar daar is ook blomme soos die van pepergras wat deur vlieë bestuif word.
| Brachycera | |
|---|---|
 | |
| Tachnina praeceps | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Subfilum: | |
| Klas: | |
| Subklas: | Pterygota |
| Infraklas: | Neoptera |
| Superorde: | Endopterygota |
| Orde: | |
| Suborde: | Brachycera |
| Infraorde | |
|
Asilomorpha | |
Met hul relatief sterk geboude liggaam, groot kop en redelik stewige pote kan vlieë (subordes Brachycera en Cyclorrhapha) maklik van skraler geboude muggies (suborde Nematocera) onderskei word. Sowel die larwes (maaiers) as die volwasse insekte toon onderling baie uiteenlopende lewenswyses.
Veral onder die bloedsuiende spesies kom daar 'n paar vlieë voor wat ook vir die mens gevaarlik is, soos die tropiese tsetsevlieg wat die dodelike slaapsiekte veroorsaak. Vlieë (subordes Brachycera en Cyclorrhapha) is baie klein tot betreklik groot tweevlerkige insekte (orde Diptera).
Die wetenskaplike naam Brachycera beteken "kort voelers" en verwys na die kort voelspriete wat net uit 'n paar segmente bestaan. Die liggaam van die meeste vlieë is nogal stewig en rond in vergelyking met die van skraal geboude muggies (suborde Nematocera). Die monddele is by soorte soos die huisvlieg tot 'n suigsnuit en by ander soorte tot steek-suigende organe omvorm. Die suigsnuit word deur die onderlip gevorm en die voedsel word deur middel van ʼn suigende beweging opgeneem.
Die liptasters is tot lippies omvorm wat in afmetings kan wissel. By die spesies met steek-suigende monddele funksioneer die onderlip as 'n skede vir die stilette of is dit self tot ʼn steekwapen omvorm. Die kaaktasters, wat uit een of twee lede bestaan, is na vore gerig. Afgesien van die uitsonderings soos die jagtende Dasypogoninae met lang, spinnekopagtige pote, is die ledemate van vlieë baie kort en stewig.
By 'n aantal families is die liggaam meer of minder dig behaar en sommige roofvlieë het opvallende "snorre" en "bakkebaarde". Soos muggies maak vlieë 'n volledige gedaantewisseling deur. Die larwe verskil sowel in bou as in lewenswyse baie van die volwasse insek. Teen die einde van die larvale stadium word 'n papie gevorm, waaruit die volwasse imago te voorskyn kom.
Die kop van die pootlose vlieglarwe of maaier is volledig of deels gereduseer en die voorste kake is omvorm tot mondhake wat vertikaal op en af beweeg. Asemhaling vind deur die asemhalingsbuise plaas waarvan daar gedurende die larwestadium net ʼn paar ontwikkel. Maaiers kom in die uiteenlopendste omgewings voor: in die grond, in die bloed of in die inwendige organe van bepaalde gashere, of soos die larwe van die merkwaardige olievlieg (Psilopa petrolii) in die Kaliforniese aardoliemoerasse.
Die larwes van die soutvliegies (genus Ephydra) is ook by uiterste omgewingstoestande aangepas en kom byvoorbeeld in die soutwater van minerale bronne voor. Die larwe van die verwante genus Scatella leef in die warmwaterbronne van Ysland, Japan, die Nasionale Park Yellowstone in die VSA, Nieu-Seeland en Kamtsjatka en kan temperature van tot 55 °C oorleef.
Soms bly die larwes in die moederliggaam totdat hulle die papiestadium bereik het. Hierdie merkwaardige ontwikkeling kom onder meer by die tsetsevlieg (genus Glossina) voor, wat groot dele van Afrika onbewoonbaar maak omdat hulle die verspreiders is van die dodelike slaapsiekte by die mens en van nagana by vee. Ook by die luisvlieë (familie Hippoboscidae) en die 2 families vlermuisluisvlieë (Nycteribiidae en Streblidae) kom die larwes te voorskyn wanneer hulle vir die papiestadium gereed is.
Gevolglik is hierdie 3 vlieëfamilies vroeër saamgevat onder die naam Pupipara = "papiebarend". Die luis- en vlermuisvlieë is parasiete op die huide van voëls, hoefdiere en vlermuise. Sodra dit 'n goeie gasheer gevind het, verloor die luis- en vlermuisvlieë dikwels hul vlerke, omdat hulle dit nie meer nodig het nie.
Verteenwoordigers
Vlieë is 'n groot diverse groep en word deur 83 families oor die wêreld verteenwoordig, waarvan 29 in Suid-Afrika aangetref word. Die belangrikste verteenwoordigers van die vlieëfamilies wat van verrottende materiaal of plantsappe leef, is vrugtevlieë (familie Tephritidae). Hulle rig ernstige skade aan vrugteboorde aan. Die familie Tephritidae is baie groot en die meeste spesies kom op die eiland Hawaii voor. In Suid-Afrika is die maroelavrugtevlieg (Pardalaspis cosra), die Mediterreense vrugtevlieg (Ceratitis capitata), die Natalse vrugtevlieg (Pterandrus rosa) en die olyfvrugtevlieg (Dacus oleae) die bekendste.
In die natuur voed vrugtevlieë hulle met die sap van veral oorryp vrugte en word deur die alkoholiese geur daarvan aangelok. Sommige spesies leef ook van skimmels en plantsappe. Die eiers word gelê in die vrugte waarvan die ouer insekte leef. Dit is langwerpig en aan albei punte is daar 'n paar stafies wat van 'n lugkanaal voorsien is. Na 'n dag of 2 broei die larwe uit en na 3 vervellings word dit 'n papie. Gedurende die papiestadium ondergaan die larwe 'n volledige metamorfose, en 12 dae nadat die eier gelê is, kruip die volwasse vrugtevlieg uit sy papiedop.
Vrugtevlieë van die genus Drosophila word dikwels as proefdiere in erflikheidsondersoeke en vir ekologiese proefnemings gebruik. Die tsetsevlieg (familie Glossinidae), wat net in Afrika suid van die Sahara voorkom, is sowel vir die mens as die dier gevaarlik. Dit veroorsaak die dodelike slaapsiekte (tripanosomiase) by mens en dier. By laasgenoemde staan dit as nagana bekend. Die 2 spesies wat die mens aanval, is Trypanosoma gambiense en Trypanosoma rhodesiense. Eersgenoemde kom nie in Suid-Afrika voor nie.
Spesies wat onder meer diere aanval, is Glossina morsitans en Glossina pallidipes. Die tsetsevlieg is egter al in groot gebiede uitgeroei. Die wyfie lê nie haar eiers nie, maar broei hulle een vir een uit. Wanneer die larwe gereed is, word dit in 'n nat plek gelaat, waar dit dadelik onder die grond inkruip vir die papiestadium. Albei geslagte is bloedsuiers en hulle het 'n goed ontwikkelde suigslurp (proboscis). Huisvlieë (familie Muscidae) kan draers van verskeie siektes wees en die bekendste spesie is Musca domestica, oftewel die huisvlieg.
Perdevlieë, ook bekend as blindevlieë (familie Tabanidae), is redelike groot, haarlose insekte wat van warmbloedige diere se bloed lewe. Dit is egter net die wyfie wat bloed suig, die mannetjie leef van die nektar van blomme. Omdat die wyfie bloed suig, is sy gevolglik ook ʼn draer van siektes en van onder meer Loa loa, 'n parasitiese oogwurm. Die perdevliegwyfie veroorsaak bloedarmoede by diere en dra ook onder meer Trypanosoma brucei oor, wat nagana by vee veroorsaak.
Bronnelys
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 190 - 192
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vlieg (dier).
Wikispecies het meer inligting verwant aan Vlieg (dier)