Braam le Roux

Ds. Le Roux het sy lewe gewy aan die stryd om menseregte vir die inheemse volkere van Suider-Afrika, veral die San, onder wie hy 27 jaar lank in Botswana geleef en gewerk het. Ten tyde van sy dood weens ’n hartaanval in die ouderdom van 58 jaar, was hy hoof van die Kuru Family of Organisations, ’n groep nieregeringsorganisasies wat toe met die ongeveer 27 000 San in Botswana en Suid-Afrika gewerk het.

Die Le Roux-egpaar was betrokke by ’n groot verskeidenheid ontwikkelingsprojekte wat daarop gemik was om lewensmiddele, waardigheid en inspraak in hul eie sake aan die Sanmense te bied. Van dié projekte was bevordering van Santale, kultuur en kuns, waaronder die geletterdheidsprogram vir die Naro-taal, waaruit die Bybelvertaling in Naro voortgespruit het, onder beskerming van die Christelik Gereformeerde Kerke in Nederland (CGKN), en by name drr. Hessel en Coby Visser. Die Le Rouxs het hulle veral toegespits op die reg op moedertaalonderrig vir die talle minderheidsgroepe in Botswana, sowel as die beskerming van grondregte vir die Naro-mense, maar ook die San as geheel. Inkomste vir die verarmde volk is aangemoedig deur bestaansboerdery en toeristeprojekte te bevorder, waaronder opleiding om hul tradisionele kennis bekend te stel deur middel van begeleide toere in die Kalahari sowel as die Okavangodelta. Verskeie erfenis- en kunsvlytsentrums is deur hulle begin en die Naro-kunsprojek op D'Kar het aan ’n aantal San wêreldroem besorg. So het British Airways byvoorbeeld in 1998 die kopiereg op ’n skildery deur die Kuru-kunstenaar C’goise gekoop om op die stertvin van ’n Boeing 747 te gebruik en is meer as 20 uitstallings wêreldwyd al deur die Kuru-kunsprojek gehou.

Ds. Braam le Roux en twee kerkraadslede van D'Kar.

Ds. Le Roux en lidmate met die eerste suksesvolle oes aan die Okavangorivier, 2008.

Le Roux is in die Diamantstad gebore as die tweede van ’n konvensionele Afrikaanssprekende gesin se vier kinders. Sy vader was ’n lewendehaweagent en sy moeder ’n sekretaresse by die Reddingsdaadbond. Hy het skoolgegaan in Bloemfontein en daarna aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk in Potchefstroom sy teologiese studie in 1979 voltooi. Aan die Potchefstroomse Universiteit het die werklikheid van apartheid hom in die gesig gestaar toe hy verbied is om geletterdheidsklasse op die kampus aan te bied vir swart werkers van die plaaslike township. Die organisasie wat hy begin het om ander studente daarby te betrek, PROMPU, is deur die universiteit verbied, ’n keerpunt in sy lewe wat daartoe gelei het dat hy as predikant van die Gereformeerde kerk Vanderbijlpark van 1981 tot 1982 betrokke geraak het by die stryd om ’n regverdiger politieke bedeling. In dié tyd het hy ook 'n gemeente in Sebokeng ('n township by Vanderbijlpark) bedien en lidmate van sy gemeente aangespoor om gesprek te voer met lidmate van die township en ook Bybelstudie gelei oor die onskriftuurlikheid van apartheid as beleid.

In 1982 het hy sendeling geword van die Gereformeerde kerk Aranos in Namibië en met behulp van die Dekar Sendingkommissie (wat 'n aantal Gereformeerde gemeentes betrek het by die sending in Botswana) en ook die Dekar-stigting in Potchefstroom. Hy het dié pos beklee tot die Gereformeerde kerk Aranos die sendingwerk in Botswana in 1990 gestaak het. Le Roux het hierna bande met die CGKN versoek, en is gedurende die oorgangstyd ondersteun deur die Gereformeerde kerk Potchefstroom-Noord, wat ook betrokke was by die samesmelting van die vyf klein San-gemeentes wat ontstaan het uit die sendingwerk van die Gereformeerde sowel as die Nederduits Gereformeerde Kerke in Afrika. Met behulp van 'n kommissie gelei deur dr. Koos Vorster en dr. Ben de Klerk asook ds. Jan Wessels van die CGKN, is al die plaaslike sendelinge en kerkrade betrek by die stigting van die Reformed Churches in Botswana in 1994, 'n historiese kerklike deurbraak – en die begin van 'n eie, selfstandige Gereformeerde struktuur in Botswana, met kerkorde, plaaslike registrasie en eie sinode.

Ds. Le Roux, Hans-Petter Hergum van Norwegian Churchaid, ’n verteenwoordiger van die inheems Saami in Noorweë (naam onbekend) en ds. Mario Mahongo, NG predikant van die Khwe en !Xun San-nedersetting Platfontein naby Kimberley.

Willemien le Roux en kleuterskoolonderwyseresse op D'Kar.

In Potchefstroom het Le Roux kennis gemaak – en is later getroud – met ’n medestudent, Willemien Jerling (geb. 23 Augustus 1952), wie se pa, Dirk, die boerdery op die sendingplaas D'Kar vir die Aranosgemeente bestuur het. Dirk Jerling, wat in 1967 uit die RSA na Botswana verhuis het, het ook as lekeprediker die sendingaksie vir die Aranosgemeente aan die gang gehou nadat die eerste sendeling, ds. Andries Rampa, in 1969 teruggekeer het na Suid-Afrika. Tydens sy besoeke aan Willemien se familie het Braam die San bevriend en ook as teologiese student drie periodes van praktiese werk onder toesig van die Dekargemeente gedoen. Hy was aangegryp deur die mense wie se nomadiese jagtersbestaan algaande uitgewis is deur nedersetting van die Kalahari deur verskeie groepe veeboere wat oor 'n tydperk van 100 jaar die San tot 'n byna feodale arbeidersklas op die beesplase gereduseer het.

Die Gereformeerde kerk Aranos, wat die plaas besit het wat deur Dirk Jerling bestuur is, het in 1978 die klein Gereformeerde gemeente Dekar onafhanklik verklaar, met 'n splinternuwe kerkgebou en die grond as bruidskat. Die Gereformeerde kerk Ghanzi, vir wit lidmate het reeds in 1973 ontbind en as verspreidwonende lidmate van Gobabis gefungeer. Dirk Jerling, met tydelike hulp van prof. Demps van der Merwe en Prof.Sarel van der Merwe wat die Dekar Sendingkommissie bestuur het, het die gemeente geassisteer en onderneem om 'n sendeling vanuit die Gereformeerde Kerke in RSA na die gemeente te stuur om veral te help met sendingwerk en kerkraadsopleiding. Na ongeveer 6 mislukte beroepe het die plaaslike gemeentelede spesifiek gevra dat Le Roux beroep moes word en het die egpaar in 1982 na D’Kar verhuis, met spesiale vergunning van die Gereformeerde kerk Vanderbijlpark, waar hulle maar pas 18 maande werksaam was. Dit het gou vir die Le Rouxs duidelik geword dat gewone herderlike werk nie genoeg sou wees om die mense se armoede te verlig en die vooroordeel en diskriminasie te beëindig waaraan hulle onderwerp is nie. Hulle het toe voortgebou op die eerste inkomsteskeppende projekte reeds begin deur Dirk en Pollie Jerling, en dit in samewerking met van die plaaslike San-kerkraad groepeer onder die naam Kuru Projects, die eerste ondersteuningsorganisasie vir dié mense in Botswana. Hierdie projekte is later ondersteun deur die D'kar-stigting onder beskerming van verskeie Potchefstroomse gemeentes, maar toe die werk en administrasie daarvan te veel word vir die plaaslike kerkraad om te beheer, is 'n nieregeringsorganisasie, Kuru Development Trust, in 1986 onafhanklik van die kerk geregistreer.

'n Leerlooiery op D'Kar.

Pres. Ian Khama, Selina Magu, voorsitter van die Kuru-ontwikkelingstrust se raad, en ds. Le Roux in Shakawe

,

Ds. Le Roux (agter naasregs) by San-kunstenaars en -woordvoerders in Londen in 2004 op die Great Wheel, vergesel van Hugh Brody (links) en Sally (regs) van Open Channels, 'n donateur en grondregtevennoot.

Dit was uitdagend vir die Le Roux-egpaar om met dié mense te werk wie se selfbeeld verpletter is deur eeue lange onderdrukking. Toe dit duidelik word dat gewone inkomste en ekonomiese opheffing nie die nodige selfstandigheid teweeg bring nie, het hulle besef dat 'n kommunale wanhoop onder die mense bestaan, en begin werk daaraan om trots in hul herkoms en hul uniekheid voor God te herstel. Hierdie werk aan taalerkenning (byvoorbeeld die stigting van 'n Naro-koor om inheemse kerkmusiek te ontwikkel en bevorder), tradisionele handwerk en dans, opteken van tradisionele verhale en speletjies, het gelei tot die oprigting van ’n kultuursentrum waar die jonger geslag, wat op plase grootgeword het of weggestuur is na kosskole ver verwyderd van hul eie mense, hul tradisies en oorlewingsvaardighede kon leer waardeer. Om die mense beter te verstaan, het die egpaar en hulle twee kleuters ’n paar maande lank in een van die San-nedersettings, Hanahai, gaan woon in 'n grashut en hul daaglikse roetine en selfs jag- en versameltogte meegemaak.

Die negentigerjare was die aanvang van die Verenigde Nasies se Dekade van Inheemse Volke, wat baie aandag (en ook heelwat finansiering) na die San gebring het. 'n Opleidingsentrum, museum, opleidingsprojek vir kleuterskoolonderwysers, leerwerkswinkel, kunsprojek en ook 'n toerismeprojek (die Dqae Qare San-plaas) het uit hierdie tydperk gevloei. Kuru het teen 'n onvoorsiene tempo gegroei tot daar meer as 100 werknemers in die organisasie was. Om die politieke druk op Kuru te verlig, het Le Roux gehelp om 'n San-regtegroep, First People of the Kalahari, en 'n streekswye Working Group of Indigenous Minorities (Wimsa) tot stand te bring. Hoewel hy uit beginsel nooit self by die politieke proses betrokke geraak het nie, en probeer het om Kuru by sy ontwikkelingsvisie te hou, was die skielike emansipasie van die San-mense vir die regering van Botswana te suspisieus en te sensitief. So het Botswana se owerheid, wat oorheers word deur Batswana, sy verblyfpermit summier in 1993 teruggetrek. Sy uitsetting uit die land het ’n wêreldwye oproer veroorsaak wat onverwagte aandag op die San se lot gevestig en in plaas van die beweging te stuit, aanleiding gegee het tot selfs groter steun vir hulle. In die plaaslike pers is destyds bespiegel Le Roux se groot “sonde” was om ’n afvaardiging van die Kuru-trust na ’n konferensie oor die regte van inheemse mense in Kopenhagen te vergesel. Die destydse president, sir Ketumile Masire, het twee maande later egter toegelaat dat die Le Rouxs met hul werk kon aangaan en eindelik het hy in 2002 burgerskap van Botswana gekry.[1]

Le Roux was bekend daarvoor dat hy die San se lot ter harte geneem het, en het hom dikwels gekwel dat die pyn van ’n volk in oorgang vererger is deur sy betrokkenheid omdat hy hulle sou aanspoor om te vinnig te beweeg of dalk in die verkeerde rigting. Terselfdertyd het hy in 'n tentmakerrol as predikant van die D'Kar gemeente bly werk, omdat hy bly glo het dat die gelowiges onder die San die ware en beginselvaste leiding sou kon gee wat hulle volk nodig het. Ten spyte van die groot erns wat hy in hom saamgedra het oor die invloed van hom en sy gesin op hierdie proses, was hy tog bekend vir sy sin vir pret en drama en besoekers aan die Le Roux-egpaar se onkonvensionele woonplek kon altyd avontuur te wagte wees.

Ds. Braam en Willemien le Roux en Pieter Brown, 'n Gereformeerde lidmaat uit Suid-Afrika wat die kunsprojek reeds langer as 20 jaar saam met sy vrou, Maude, bestuur, by lede van die Kuru Development Trust se raad en kerkraadslede van die Gereformeerde kerk D'Kar, Botswana.

Ds. Le Roux as permakultuurboer, 2008.

Ds. Le Roux in sy laaste jare.

Om plaaslike leierskap op D'Kar te bevorder, en omdat die administrasie van die Kuru Development Trust meer geword het as waarvoor die Le Rouxs hulleself aanvanklik ingelaat het, het Le Roux en sy vrou besluit om terug te keer na hulle pioniersrol en onbereikte San in ander dele van Botswana te gaan dien. In 1998 het hulle hul aan die rand van die Okavango-delta gevestig en ook daar drie nieregeringsorganisasies begin om die nood van die Khwe en ||Anikhwe mense in die gebied aan te spreek. Terselfdertyd het hulle die nuwe ervaringe geniet, bv. om die waterweë in hul motorbootjie te verken. In hierdie tyd het hy 'n Afrikaanssprekende huisgemeente bedien, maar ook betrokke gebly by die werk op D'Kar deur te help om die Kuru Development Trust te omvorm tot die Kuru Family of Organisations, wat regionaal gewerk het en tema-gebaseerde ontwikkelingshulp gebied het tussen hul eie mense en areas. Ter wille van oudag-inkomste het hy vanaf 2005 ook betrokke geraak by ’n krokodilboerdery. In 2008 het die egpaar besluit om die leierskap van die Kuru-organisasies prys te gee ter wille van 'n lokale opleidingsprogram vir 'n groep San jeug wat geoormerk was om sekere sleutelposisies in die verskillende organisasies oor te neem. Hy het hierna begin om 'n opleidingsprogram vir ontwikkelingswerkers en sendelinge te ontwikkel, in samewerking met die D'Kar kerkraadslede en ander verteenwoordigers van Sangroepe wat insette gelewer het in die San se lewensperspektief en waardes, en hoe dit geïntegreer kon word in moderne organisasie strukture. Terseldertyd het hy hom ingegrawe in hoe om groente organies te kweek, maar die lappie grond van sy skoonmoeder, Pollie Jerling, waarop hulle saamgewoon het, is so geteister deur ape, olifante, seekoeie, ystervarke en bosbokke, dat daar maar min van enige oeste gekom het.

Voordat sy beplande kursusse en die boek waaraan hy gewerk het, egter afgehandel kon word, is Braam le Roux oorlede. Tydens ’n welkome eerste reënbui van die seisoen in die Kalahari, het 'n hartstilstand hom oorval terwyl hy sy boot probeer vasmaak het. Hy is oorleef deur sy vrou, hul kinders Laurika, Eben en Hettie, en (ten tyde van sy dood) twee van sy latere tien kleinkinders.

• (en) Sy doodsberig in The Guardian, 11 Januarie 2010. URL besoek op 19 Julie 2016.
• (af) Vogel, ds. Willem (red.). 2015. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2016. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

• (en) Huldeblyke ná sy dood Geargiveer 4 Mei 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 18 Julie 2016.
• (en) Row over Bushmen 'genocide', BBC News, 6 November 2005. URL besoek op 18 Julie 2016.