Bojaar

Die oudste Slawiese vorm van "bojaar" – boljarin, mv. boljari (Bulgaars: болярин, боляри) – dateer van die 10de eeu uit die Tweede Bulgaarse Ryk. Dit was in die Eerste Bulgaarse Ryk bekend as boila, wat ’n hoë aristokratiese titel was. Boljarin is moontlik afgelei van bol, "baie", en jarin, jarki, "helder", "verlig". Albei titels was oorerflik. Die Bulgaarse boljare is verdeel in weliki ("groot") en malki ("junior").

In die middeleeuse Serwië was die rang bojaar (Serwies: Боjари, bojari) gelykstaande aan dié van baron, wat beteken "vrye vegter" (of "vry man" in die algemeen). Dit was die eerste rang naas die nievrye kleinboere of lyfeienes. Die term kom van die Serwiese woord vir oorlog (бој, boj); die bojare van Serwië was dus letterlik "manne vir die oorlog", of van die vegterstand; hulle mag grond besit het, maar was verplig om dit te verdedig en vir die koning te veg.

Van die 9de tot die 13de eeu het bojare aansienlike mag gehad danksy hulle militêre steun aan die prinse van Kiëf-Roes. Baie se mag en prestige het egter gou geheel en al afgehang van diens aan die staat, hulle familiegeskiedenis van diens en, in ’n mindere mate, grondbesit. Bojare van Kiëf-Roes was visueel soortgelyk aan ridders, maar ná die Mongoolse inval het hulle kultuurverbintenis feitlik verdwyn.

Die bojare het die hoogste staatinstansies beheer en het deur ’n doema (raad) die grootprins van raad voorsien. Hulle het aansienlike hoeveelhede grond gekry en was as lede van die Bojaredoema die grootste wetgewers van die ryk.

Ná die inval van die Mongole in die 13de eeu is bojare van die sentrale en suidelike dele van die Kiëfse Ryk (die moderne Belarus en Oekraïne) opgeneem in die Litause en Poolse adel (szlachta). In die 16de en 17de eeu het baie van hierdie Oekraïense bojare wat nie ’n adellike status gekry het nie, aktief deelgeneem aan die stigting van die Kosakkeleër, wat in die suide van die moderne Oekraïne gebaseer was.

In die 14de en 15de eeu het die bojare van Moskou aansienlike mag gehad, wat voortgevloei het uit die dae van Moskowië. Van die bewind van Iwan III af moes hulle egter hulle invloed begin afstaan aan die outoritêre tsaars in Rusland. Vanweë Iwan se beleid van uitbreiding, was administratiewe veranderings nodig om beheer oor Moskowië te vergemaklik.[2] Die klein prinsdomme het hulle getroue burgers by die naam geken, maar ná die konsolidasie van gebiede onder Iwan het getroue onderdane bloot name op ’n lys geword.[2]

’n Russiese bojaar van die 17de eeu.

Om ’n bojaar te kon wees, was dit tot die 16de eeu nie nodig om noodwendig Russies of selfs Ortodoks te wees nie; baie bojare het van Litaue en ander plekke gekom en sommige het vir ’n eeu nadat die Mongole verjaag is Moslems gebly.[3] Omdat die bojare se magte nie in ’n grondwet vervat was nie, het baie van hulle mag en pligte berus op ooreenkomste tussen prinse. Ooreenkomste, soos die een tussen Iwan III en Michail Borisowitsj in 1484, wys hoe bondgenootskappe verdien en beskerm moes word.[4]

In plaas daarvan dat die grootprins persoonlik oor sy grond toesig gehou het, moes hy op sy kapteins en raadgewers staatmaak om toesig oor daaglikse operasies te hou.[2] Nadat die bojare voorheen groot mag gehad het as raadgewers, het hulle gesag afgeneem.[5] Iwan III het egter seker gemaak die bojare bly lojaal deur hulle goedkeuring te kry vir gebeure soos sy troue met Zoe Paleologa of die aanval op Nowgorod.[6] Die grootprins het ook seker gemaak die boere mag nie die bojare se grond verlaat of van een plek na ’n ander gaan nie, en so het hy effektiewelik in die middel 1400's lyfeienskap gevestig.[7]

Die bojare het ook belonings en geskenke gekry. Sommige bojare is as goewerneurs na streke gestuur en kon so op die plaaslike inwoners "teer".[8] Daar was egter steeds teen die einde van die 15de eeu minder bojare en hulle is volgens verdienste aangestel, eerder as volgens familiebande.[9] Toe Iwan IV (Iwan die Verskriklike) tsaar word, is radikaler veranderings ingestel.

Iwan IV het in 1533, op driejarige ouderdom, die grootprins van die hele Rusland geword. Verskeie bojarefaksies het egter probeer om mee te ding om beheer oor die regentskap.[10] Toe Iwan IV in 1547 self as tsaar begin regeer, het baie meer van die bojare se onafhanklike politieke mag tot ’n einde gekom. Teen die einde van die 16de eeu het Iwan IV die onafhanklikheid van die prinse van die verskillende streke in Rusland afgeskaf. Hulle het blote bojare geword wat die tsaar dien.[11] In 1565 het Iwan Rusland in twee dele verdeel en in die private deel het die terreur begin.[10] Die bojare het probeer om saam te staan en weerstand te bied, maar in plaas daarvan om hulle mag in die regering grondwetlik te vestig, het Iwan IV die opritsjnina gebruik om die bojare se teenstand te beveg.[12] Grond is ook gegee aan onderdane wat militêre diens gedoen het en gou was dié soort grondbesit algemener as die oorerflike grondbesit van die bojare.[12] Iwan IV het sy mag gekonsolideer, konininklike mag gesentraliseer en alles moontlik gedoen om die prinse se invloed te beperk.

Ná Iwan IV se dood het die Russiese Tyd van Beroeringe begin toe sy seun Fjodor I sonder kinders dood is en die Rjoerik-dinastie tot ’n einde kom.[10] Die bojaar Boris Godoenof het probeer om homself tot tsaar te verklaar, maar verskeie bojarefaksies het geweier om hom as heerser te erken.[10] Die chaos het voortgeduur nadat die eerste Vals Dmitri die troon oorgeneem het, en ’n burgeroorlog het eindelik uitgebreek.[10] Toe die Romanofs die bewind oorneem, was daar talle administratiewe hervormings. ’n Omvattende regskode is ingestel en die bojare is in die elite-burokrasie begin opneem.[10]

Teen die einde van die Tyd van Beroeringe het die bojare feitlik alle onafhanklike mag wat hulle gehad het, verloor. In plaas daarvan om hulle mag te probeer vergroot, het hulle gevoel hulle is verslaan en het hulle ’n verenigde en sterk Rusland voorgehou.[13] Die bojare het ook hulle onafhanklike prinsdomme, waar hulle mag gelê het, verloor en het in die plek daarvan distrikte en streke beheer. Hulle het verder hulle rol as raadgewers van die tsaar verloor; in die plek daarvan was daar ’n doema en die bojare se raad was nie meer so belangrik nie. Die tsaar was ook nie meer bang hy verloor hulle militêre steun nie, want die eenwording van Rusland was belangriker. Die bewind van Pieter die Grote was die finale spyker in hulle doodskis en hulle het nooit van sy administratiewe hervormings herstel nie.

’n Walachyse bojaar, Șerban Grădișteanu. Sy status word deur sy kalpak (soort hooftooisel) aangedui.

Pieter, wat in 1697 aan die bewind gekom het, het Rusland verwesters en gemoderniseer. Hy het regeringsamptenare en dié wat dit kon bekostig, gedwing om hulle baard af te skeer en Westerse klere te dra.[14] Hy het die regstelsel hervorm en ’n senaat gestig met lede wat hy aangestel het – dit het die bojareraad vervang wat die tsaar aanvanklik van raad bedien het.[14] Dit was een van baie stappe wat die bojare se mag en status verminder het. Pieter het die konserwatiewe en godsdienstige faksie van die bojare uit die hof verban en in die plek daarvan buitelandse en Russiese amptenare aangestel.

Verskeie bojare en ander adellikes het beswaar aangeteken teen die hervormings, insluitende die historikus Michail Sjtsjerbatof, wat gesê het Pieter se hervormings het Russiese tradisie help verwoes en ’n volk geskep wat “hulle pad oopgekruip het deur die monarg en grootkoppe in elke opsig te vlei en hulle sin te gee.”[14] Die hervormings het egter voortgeduur, want teen dié tyd het die tsaar te veel mag gehad. Rusland het daarna met elke nuwe heerser al hoe meer ’n absolute monargie geword.

In die Karpatestreke wat deur Roemeniërs bewoon is, was die bojaar (Roemeens: boier) ’n klas wat in die landelike gemeenskappe van die vroeë Middeleeue ontstaan het uit die cneaz ("leier") of jude ("regter") in die gebiede noord van die Donau en celnic suid van die rivier. Hulle is aanvanklik verkies, en later het die titels oorerflik geword. Ná die verskyning van meer gevorderde politieke strukture in die streek moes hulle bevoorregte status deur die sentrale mag bevestig word. Dié het sy reg gebruik om burgers wat hulle in militêre en burgerlike funksies bewys het, in die bojareklas in te sluit en aan hulle grond te skenk.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bojaar.
• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.