Blommerangskikking
Blommerangskikking is die kuns om blomme, takke, blare, vrugte, ensovoorts op so 'n manier in 'n houer te rangskik dat dit saam 'n dekoratiewe geheel vorm. Blommerangskikking het eers gedurende die 19de eeu in die Westerse wêreld opgang begin maak, maar in Japan, waar die tradisie ikebana genoem word, word die kuns al meer as 'n duisend jaar lank beoefen. Dit het tot vandag nog 'n groot invloed op die Westerse blommerangskikkingskuns van die 20ste eeu.
Die eenvoudigste manier van blommerangskikking is om 'n bos blomme in 'n houer te sit. As houer kan 'n blompot, 'n vaas of 'n bak gebruik word, maar ook drinkglase, kannetjies en dergelike. Benewens blomme word ook takke, blare, grasse, boombas, mos, vrugte, linte en ander klein voorwerpe gebruik. Vars geplukte of gedroogde blomme kan gebruik word; selfs gedroogde blomme wat met goue of 'n ander kleur verf bespuit is, word in blommerangskikkings gebruik.
In die Westerse wereld is daar gedurende die 19de eeu gebruik gemaak van spesiaal gekweekte snyblomme.
Eers gedurende die 20ste eeu het daar onder invloed van die Japanse blommerangskikkingskuns 'n belangstelling ontstaan in die moontlike gebruik van bloeiseltakke en wilde of veldblomme (die sogenaamde 'onkruid' waaruit 'n veldrangskikking saamgestel word). Vir meer ingewikkelde blommerangskikkings word hulpmiddels aangewend, byvoorbeeld draad, veral ook inmekaargedrukte ogiesdraad, wat van oudsher al gebruik word. Vandag word spykervoetstukkies van metaal of plastiek gebruik en ook 'n soort harde waterhoudende skuimvorm of "oase" waarin die blomme gedruk kan word.
Geskiedenis
Daar is min bekend oor die kuns van blommerangskikking in die Westerse wêreld voor 1800. Op skilderye of tekeninge van binnenshuise tonele uit hierdie tyd is daar baie selde blomme te sien en ook geen potplante nie. Uitsondering op die reel was egter die kamers waarin die engel Gabriel aan Maria die geboorte van Jesus aangekondig het. Op sulke skilderye was daar soms 'n pot met een of meer lelies of irisse in, albei 'n simbool van Maria se reinheid en kuisheid. Daar bestaan wel skilderye uit die 17de en 18de eeu waarop daar 'n bos blomme, gewoonlik baie realisties uitgebeeld word. Hierdie skilderye is die sogenaamde blomstillewes. Die kunstenaar het gewoonlik blomme uit verskillende seisoene geneem en hulle dan, ter wille van kleur en komposisie, saam in een ouer geskilder.
Daar was gewoonlik heeltemal te veel blomme in een pot om van 'n ware rangskikking te kan praat. Hoe die moontlike 17de en 18de-eeuse rangskikkings gelyk het, kan dus nie uit skilderye afgelei word nie; dat blomme wei binnenshuis gebruik is, word bevestig deur die blompotte wat uit die tyd dagteken. Van omstreeks 1810 sien 'n mens op talle afbeeldinge van binnenshuise tonele blomme en potplante.
Eers was dit net op skilderye en tekeninge, maar later ook op foto's. Die Franse Neoklassisistiese argitekte en meubelontwerpers Charles Percier (1764-1838) en Pierre Francois Fontaine (1762-1853), wat onder meer Napoleon se binnenshuise versiering behartig het, was van die eerste ontwerpers wat dikwels van 'n groot blombak (jardinière), waarin potplante sowel as blompotte met snyblomme netjies gepas het, gebruik gemaak het. In so 'n blombak was daar dikwels ook 'n visbak en soms is die bak versier met klein beeldjies.
Gedroogde blomme, uitgestal onder 'n glasdop, het ook gewild geword. Gedroogde blomme was baie gewild gedurende die tweede helfte van die 18de eeu. Klein ruikertjies in 'n papier- of kartonomhulsel, in Europa bekend as 'n "biedermeiertjie" en in Engeland as 'n "Victorian posy", het baie gewild geword. Skouerruikertjies en 'n blom in die knoopsgat was toe ook hoogmode. Grasse is in die tyd ook die eerste keer in rangskikkings gebruik, en benewens blompotte is gevlegte staan - of hangmandjies baie gebruik. Tafelrangskikkings het al hoe meer aandag begin kry.
Simboliek
Blommerangskikking was gedurende die 19e eeu so gewild dat lang artikels daaroor in vrouetydskrifte verskyn het. Daar is baie waarde geheg aan die sogenaamde blomsimboliek; veral bosse blomme wat vir geliefdes bedoel was, is met sorg saamgestel. Blomme het al van die vroegste tye af 'n simboliese betekenis. Diere wat geoffer is, is met blomkranse versier, die Grieke het hul gode met blomme vereer (vuurpyle aan Juno, Diana en Luna, affodille aan Pluto en Proserpina, en die grasangelier aan Jupiter). Papawers en klimop is dikwels in die ruikers van troupaartjies gebruik as simbool van hul eenheid , en blomme soos koringblomme en papawers, is saam met mense begrawe.
Karel XII van Swede (1682-1718) kan as die vader van die moderne blommetaal in Europa beskou word. Sedert sy dae is rooi rose die simbool van liefde en wit lelies die simbool van reinheid. Daar het ook 'n bygeloof ontstaan dat wit en rooi blomme nooit saam in een rangskikking gebruik moet word nie: dit is as simbool van die dood beskou. Vir verjaardagruikers is dikwels blomme gekies wat mettertyd eie aan die spesifieke maand geword het, soos bv. angeliere in Januarie, viooltjies in Februarie, affodille in Maart, pronkertjies in April, dallelies in Mei, rose in Jun ie, ridderspore in Julie, gladiolas of swaardlelies in Augustus, asters in September, gousblomme in Oktober, krisante in November en poinsettias in Desember. Die feit dat die seisoene in die twee Halfrondes verskil, het nie veel verskil gemaak aan die keuse van die blom nie omdat hulle byna almal in kweekhuise gekweek kan word.
Japan
Die Japanse blommerangskikkingskuns, bekend as ikebana, is baie ouer as die Westerse rangskikkingskuns. Nadat die Boeddhisme in die 6de eeu uit China na Japan versprei het, het ikebana ontstaan en wei uit die gewoonte om blomme voor die Boeddhabeelde neer te sit. In teenstelling met die tradisie van die Westerse blommerangskikkings het die Japanse rangskikkings dikwels uit minder blomme bestaan, en dit was gewoonlik nooit simmetries nie.
In Japan is daar baie vroeër as in Europa van takke en blare en stukkies riet in rangskikkings gebruik gemaak. Dit hang ten nouste saam met die Japanse opvatting dat 'n blommerangskikking 'n weerspieëling moet wees van die natuurlike omgewing. Volgens hierdie tradisie mag slegs blomme uit dieselfde seisoen bymekaar gebring word. So 'n rangskikking kan ook 'n hele landskap voorstel, soos byvoorbeeld 'n meer of 'n berg.
Die houer was ook baie belangrik. Behalwe vase, komme en bakke word mandjies of selfs stukke bamboes ook gebruik. Die houers staan meestal op 'n spesiale voetstuk. Dit word gewoonlik op 'n plankie in 'n nis (tokonomo) geplaas, saam met 'n "Japanse rolskildery" en 'n ander kunsvoorwerp.
Die oudste en formeelste styl in die Japanse rangskikkingskuns is die rikka, 'n baie strak en stywe rangskikking wat aan baie vereistes moet voldoen. 'n Eenvoudige en minder formele styl, bekend as die ikenobo, is gedurende die 15de eeu ontwikkel. Die basis van hierdie styl is drie hooflyne wat saam 'n driehoekvorm: Die langste lyn is die hemel, die middelste lyn die mens en die kortste Iyn die aarde. Later het nog 'n styl, die nagegire, 'n baie informele styl, ontstaan, waarin daar dikwels net van een blom of tak gebruik gemaak word. Die heel jongste rigting, die moribana, word sterk deur die Westerse rangskikkingskuns beïnvloed.
In Japan word daar veral baie mistieke waarde aan blomme geheg. Die krisant word as 'n heilige blom beskou en vroeër was dit 'n kriminele oortreding vir iemand om 'n roos of die potplant Rhapis excelsa ('n palmpie) te kweek. Net die rykes het die voorreg gehad. Rangskikkings word dikwels in Japan gebruik om boodskappe mee oor te dra. Die keuse van blomme en die manier waarop hulle gerangskik is, beteken altyd iets anders. Vandag nog volg Japanse meisies spesiale kursusse om die ingewikkelde taal van blomme te leer.
Ontwerp
Vir aile blommerangskikkings bestaan daar basiese reëls. Die kuns bestaan daarin dat blomme s6 gerangskik word dat hulle 'n geheel vorm en strelend vir die oog is. Die volgende punte is belangrik:
Vorm
.jpg.webp)
Die houer beïnvloed die basiese Iyne van die rangskikking, byvoorbeeld 'n regop vaas vir 'n vertikale Iynrangskikking. Die agtergrond is ook belangrik. Vir 'n rangskikking teen 'n smal stukkie muur in 'n ingangsportaal, sal lang, regop Iyne gebruik word. Elke rangskikking moet 'n instellingspunt hê. Dit word verkry deur 'n blom met 'n donkerder skakering te gebruik. Dit is die punt waar die "gewig" van die rangskikking gekonsentreer is. Die vyf basiese vorms van blommerangskik is die simmetriese driehoek, die asimmetriese driehoek, die horisontale, die halfmaanvormige en die S-lyn-rangskikking.
Harmonie
Die kleure, tekstuur en/of vorm van die blomme moet met mekaar, en ook met die houer en die res van die vertrek, saamsmelt, byvoorbeeld aalwyne in 'n swaar koperhouer in 'n vertrek met growwe, handgeweefde gordyne.
Balans
Ewewig is baie belangrik, nie net werklike fisiese ewewig nie, maar ook optiese ewewig. Die blomme moet dus nooit swaarder as die houers wees of Iyk nie.
Ritme
Die verskillende lyne in die rangskikking moet almat na die instellingspunt tei en ook by mekaar pas.
Skaal
Die verhouding van die plantmateriaal onderling en tot die houer, sowel as die verhouding van die rangskikking tot die tafel en die hele vertrek, moet 'n aangename, gebalanseerde indruk wek. In Suid-Afrika het die kuns van blommerangskikking gedurende die afgelope paar dekades 'n interessante stokperdjie geword. Lesings en demonstrasies om die kuns te bemeester, word by Technikons en ander volwassene-onderwysinrigtings aangebied.
Bronne
- Kinnear, Charles R.: Die lewende kuns van blommerangskikking. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 33, nr. 4, Junie 1974.
- Wêreldspektrum, 1982. Ensiklopedie Afrikana, ISBN 0908409419 stel, ISBN 0908409443 band
- Wood, V.C.: A tribute to the school of Ikebana. In: Lantern. Tydskrif vir Kuns, Kennis en Kultuur. Jaargang 28, nr. 3, Augustus 1979
