Bloedige Sondag in Vilnius
Die term Bloedige Sondag verwys na die gebeure op 13 Januarie 1991 in Vilnius toe veertien mense tydens betogings vir die vryheid en onafhanklikheid van Litaue (wat destyds nog 'n Sowjet-republiek was) dood en meer as 1 000 beseer is. Die slagoffers is doodgeskiet of deur Sowjet-Russiese tenks platgery. Een Sowjet-soldaat is per ongeluk noodlottig getref deur vriendelike vuur.
| Bloedige Sondag of Gebeure van Januarie 1991 Litaus: Sausio įvykiai | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deel van die Koue Oorlog, die Singende Rewolusie en die Versplintering van die Sowjetunie | |||||||
 'n Betoger wys die Litause vlag | |||||||
| |||||||
| Strydende partye | |||||||
 Litaue |
 Sowjetunie
| ||||||
| Ongevalle | |||||||
| 13 burgerlikes gedood in aksie 1 burgerlike dood ná 'n hartaanval 1 000 gewondes |
1 soldaat dood deur vriendelike vuur | ||||||
.svg.png.webp){kind=small}
Agtergrond
Die Republiek van Litaue het op 11 Maart 1990 sy onafhanklikheid van die Sowjetunie verklaar en daarna in 'n politieke en ekonomiese noodtoestand verkeer. Naas die ekonomiese moeilikhede het ook 'n energiekrisis die openbare vertroue in die nuutgestigte staat ondermyn. Die Sowjetunie het tussen April en laat Junie 'n ekonomiese blokkade teen Litaue ingestel.
Die inflasiekoers het op 100% gestaan en verder versnel. Die eensydige onafhanklikheidsverklaring van Litaue het daarnaas misnoeë by Litause se etniese minderhede van Poolse en Russiese afkoms gewek. Baie van hulle was immers aanhangers van die Litause Kommunistiese Party (wat deur Moskou oorheers is) en die kommunisties oorheerste Jedinstwo-beweging.
Spanninge het vroeg in 1991 verder toegeneem. Gedurende die vyf dae voor die Januarie-gebeure het Russiese, Poolse en ander werkers teen die regering se prysverhogings vir verbruikersgoedere en beweerde etniese diskriminasie geprotesteer. Volgens Human Rights Watch het die Sowjet-regering destyds 'n propaganda-veldtog begin om die etniese spanninge verder op te laat loop.
Die konflik tussen die parlementsvoorsitter, Vytautas Landsbergis, en die meer pragmatiese eerste minister Kazimiera Prunskienė het op 8 Januarie sy hoogtepunt bereik toe sy bedank het. Prunskienė het op daardie dag met die Sowjetleier Michail Gorbatsjof ontmoet. Die eerste minister se versoek om nie militêr op te tree nie is deur Gorbatsjof geweier.
Op dieselfde dag het die Jedinstwo-beweging 'n protesvergadering voor die Hoogste Raad van Litaue gehou. Betogers het 'n poging onderneem om die parlementsgebou te storm, maar is deur ongewapende veiligheidsmagte met waterkanonne uiteen gejaag. Alhoewel die Hoogste Raad ten gunste van 'n hersiening van die prysverhogings gestem het, het die proteste, wat deur Jedinstwo ("Eenheid") en die Kommunistiese Party gesteun is, verder verskerp. Gedurende 'n toespraak, wat op radio en televisie uitgesaai is, het Landsbergis 'n oproep op alle ondersteuners van Litause onafhanklikheid gedoen om by die belangrikste regerings- en infrastrukturele geboue te vergader en hulle te beskerm.
Tussen 8 en 9 Januarie is 'n aantal spesiale militêre Sowjet-eenhede na Litaue gevlieg (waaronder die befaamde Alpha-anti-terreur-groep en Sowjet-Russiese lugmag-paratroepe). Volgens amptelike verklarings was hierdie stap nodig om die grondwetlike orde en wette van die Litause SSR en die Sowjetunie te handhaaf.
Op 10 Januarie het Gorbatsjof hom tot die Hoogste Raad gewend om die grondwet van die Sowjetunie in Litaue te herstel en alle nie-grondwetlike wette te herroep. Hy het daarna verwys dat 'n militêre intervensie binne enkele dae moontlik was. Toe Litause regeringsamptenare Moskou se waarborg dat troepe nie ontplooi sou word nie gevra het, het hulle van Gorbatsjof geen antwoord ontvang nie.