Blantyre

Mandala-huis, Blantyre se oudste gebou.

Die St Michael and All Angels Church, wat van 1888 tot 1891 gebou is.

Blantyre is een van die oudste stedelike gebiede in Oos-, Sentraal- en Suider-Afrika; dit is ouer as Nairobi, Harare en Johannesburg. Dit is in 1876 deur sendelinge van die Kerk van Skotland gestig en genoem na die dorp met dieselfde naam in Skotland, waar die ontdekkingsreisiger David Livingstone gebore is. Sy historiese belangrikheid word deur geen ander Malawiese dorp oortref nie. Dit het baie historiese en kulturele erfenisbronne, wat ’n belangrike deel uitmaak van die stad se identiteit, kultuur en aanloklikheid vir besigheid en toerisme. Dit het in 1883 ’n Britse konsulêr geword en teen 1895 munisipale status gekry; dit is dus Malawi se oudste munisipaliteit.[2]

Die stad se status as Malawi se kommersiële en industriële middelpunt het begin met sy rol as ’n sentrum vir koloniale handel in ivoor. Blantyre het dus gou ’n kruispad vir handel in Suider-Afrika geword. Dit is vandag Malawi se belangrikste vervaardigingsentrum vir onder meer skoene en katoen-, metaal- en plastiekprodukte.

Van 1876 tot 1905 was die stedelike ontwikkeling van Blantyre beperk tot drie spesifieke gebiede binne 2 km van mekaar: die Blantyre-sending, Mandala (die Europese handelsonderneming) en die driehoek wat deur die regeringsone en handelsentrum gevorm is tussen Haile Selassieweg, Glyn Jonesweg en Hannoverstraat. Een van die oudste geboue wat steeds staan, is die St Michael and All Angels Church wat deur die Skotse sendelinge laat bou is. Dit dateer van 1891 en is opgerig deur ’n span plaaslike werkers met geen kennis van Europese argitektuur of boutegnieke nie.[3] Stedelike ontwikkeling is verder aangehelp deur die bou van ’n spoorlyn.[4]

Die naburige Limbe het in 1906 begin ontwikkel ná die stigting van die Shire Highlands Railways Company, waarvan die hoofkwartier daar was, en die oprig van die Imperial Tobacco Group se fabriek daarnaby. Teen 1910 was Limbe groter as Blantyre. In 1956 het die twee dorpe saamgesmelt om een stad te vorm.

Blantyre het agt nasionale monumente, meestal geboue van historiese belang.[5] Verskeie ander persele word tans ondersoek vir die status van nasionale en plaaslike monumente.

Blantyre, die grootste kommersiële en nywerheidsentrum in Malawi, lê op die Shirehoogland en is die geografiese middelpunt van die Suidelike Streek van die land. Dit is ook ’n belangrike vervoersentrum met paaie, spoorlyne en lugverbindings na al die dele van die land en na nabyliggende lande soos Mosambiek, Zimbabwe, Suid-Afrika, Zambië en Tanzanië. Dit beslaan ’n gebied van 228 km².

Die geologie van die stad bestaan uit twee hooftipes oergesteente uit die laat pre-Kambriese periode sowat 500 miljoen jaar gelede. Die grootste deel van die rotsformasie bestaan uit piroxeen-granuliet-gneis wat meer as 50% van die stadsgebied beslaan, van die noordweste tot die ooste, en dan verder in twee smal stroke suidwaarts loop in die westelike deel van die stad. Siënietgneis beslaan 40% van die gebied, in die suidelike, westelike en noordwestelike hoeke. Blantyre is op die oostekant van die suidelike deel van die Oos-Afrikaanse Skeur geleë, en daarom kom aardbewings soms voor. Die gebied is heuwelagtig en het wisselende topografie, met ’n hoogte van tussen 780 en 1 612 m bo die seevlak. Daar is drie hoofsoorte tipografie, wat groot implikasies vir die ontwikkeling van die stad inhou: die heuwels, plato en skeur.

Die oorheersende landskap bestaan uit heuwels, wat in alle dele van die stad voorkom. Die grootste heuwels is die bronne van verskeie riviere en strome wat in die stad begin en daarvandaan uitsprei. So word ’n natuurlike dreineringstelsel gevorm met nege afsonderlike opvanggebiede: Likhubula, Lunzu, Mombezi en Khombwi, wat die noordelike deel van die stad dreineer, en Mudi, Chisombezi, Limbe, Luchenza en Mwampanzi, wat die sentrale en die suidelike deel dreineer. Vanweë die heuwels is die afloopkanale smal en het hulle steil kante en hellings.

Die plato en skeur bevat al die land wat geskik is vir stedelike ontwikkeling en sluit groot dele relatief plat land in, asook die voete van die berge, vlaktes en smal stroke land tussen die riviere en strome.

Die klimaat is tropies. Die reënseisoen is van November tot April, met aanhoudende ligte, koue buie wat plaaslik as "chiperoni" bekendstaan van einde Mei tot Julie. Die droë seisoen is van Mei tot Oktober. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 1 122 mm, waarvan sowat 80% in drie en ’n half maande tussen November en Maart voorkom.

Die stad is gewoonlik koel met gemiddelde maandelikse temperature van 19 °C in die koel seisoen (Mei tot Julie) tot 25 °C in die warm seisoen (September tot November).

Blantyre het ’n stewige basis vir volhoubare ekonomiese groei en ’n gediversifiseerde, moderne ekonomie met baie werkgeleenthede. Die handel- en nywerheidsektore is die sterkste naas landbou en lewer dus ’n groot bydrae tot die BBP. Dit bied verreweg die meeste werkgeleenthede in die stad. Blantyre het agt nywerheidsgebiede met baie fabrieke: Makata, Limbe, Ginnery Corner, Maselema, Chirimba, South Lunzu, Maone en Chitawira. Eersgenoemde twee is vir swaar nywerhede. Chitawira en Maselema is klassieke voorbeelde van gebiede met ligte nywerhede. Al die nywerheidsgebiede is geleë aan die oewers van die belangrikste riviere of spruite in die stad.

Daar is verskeie regulasies vir die behandeling van nywerheidsafval,[7] maar die stort van onbehandelde afvalwater in dreine, en dus die stad se belangrikste spruite, is algemeen. Dit hou ’n gesondheids- en omgewingsrisiko in vir die stad se inwoners en ander mense wat stroomaf woon. Ander bronne van waterbesoedeling is ook geïdentifiseer, soos afval van huishoudelike en landboubedrywighede, asook voertuigemissies.[8] In vorige studies is aansienlike metaalbesoedeling in die stad se water gevind.[9]

Vervaardiging dra sowat 14% tot die BBP by. In die tydperk van 1996 tot 1999 het dié sektor ’n groei van 0% getoon, deels weens die vinnige liberalisering van markte wat Malawi se vervaardigers aan mededinging van Suid-Afrika en Zimbabwe blootgestel het. Verskeie probleme staar die sektor steeds in die gesig, soos monopolieë, handelshindernisse, ’n gebrek aan toegang tot kapitaal, onwettige invoer en die onvoorspelbare of gebrekkige implementering van bestaande bilaterale handelsooreenkomste.[10]

Werkverskaffing sluit ’n formele en informele sektor in wat werk aan tussen 50 000 en 55 000 mense verskaf en 62% van die werkmag absorbeer. Die formele sektor bestaan uit primêre, sekondêre en tersiêre subsektore, en die informele sektor is hoofsaaklik kleinsakeondernemings. Die tersiêre subsektor verskaf die meeste werk en is die belangrikste vir die stad se ekonomie; dit het 26 074 werknemers, of sowat 56,5% van die totale werkmag. Die sekondêre subsektor verskaf werk aan 18 824 mense, veral in vervaardiging, wat sowat 41% van die werkmag uitmaak. Inligting oor die bedrywighede van die informele sektor is min of onbeskikbaar. ’n Onlangse studie deur Africon en ondersoeke van die stadsbestuur toon egter ’n lewendige ekonomie wat werk aan sowat 4 500 mense verskaf wat andersins werkloos sou gewees het.[5]

Die stad is elke Mei die gasheer van ’n jaarlikse internasionale handelskou. Die beste van Malawi se handel, nywerheid, landbou en inligtingstegnologie is daar te sien.[11]

Die stad het ’n redelik goed ontwikkelde infrastruktuur wat paaie, ’n waternetwerk, elektrisiteit, sanitasie, brandbestryding, gesondheid, opvoeding en kommersiële en ontspanningsgeriewe insluit. Probleme soos swak instandhouding, ’n gebrek aan goeie bestuur en gereelde onderbrekings in dienste word egter ondervind.

Malawi se grootste stadion, die Kamuzu-stadion met plek vir 60 000, is in Chichiri. Internasionale sokkerwedstryde word hier gehou, asook groot Malawiese geleenthede soos presidentsinhuldigings en onafhanklikheidsdagvierings.

Die Malawi Politegniese Skool.

Blantyre het verskeie opvoedkundige instellings: laer- en hoërskole asook inrigtings vir voorskoolse en tersiëre opleiding. Laasgenoemde sluit in die Malawi Politegniese Skool, ’n mediese kollege, die Kamuzu-verpleegsterskollege, die Blantyre-skool vir Gesondheidswetenskappe en die Malawi-rekenmeesterskollege. Daar is ook ’n tegniese skool, polisie-opleidingskool en die Blantyre-onderwyskollege. Sommige privaat maatskappe gee opleiding aan hul eie personeel en individuele entrepreneurs bied gespesialiseerde opleiding in verskeie velde aan soos bestuur, sekretarieel, sake, boekhou en rekenaars.

Die stad het 50 laerskole met altesaam 134 000 leerlinge (in 1999). Dit is minder as 40% van die skole wat nodig is en klaskamers is dus oorvol, afstande van die skool af ver en die onderwyser-leerling-verhouding buitensporig hoog. Sommige klasse word selfs buite gehou.

Gesondheidsdienste word gebied deur ’n netwerk hospitale en klinieke. Die Queen Elizabeth Central Hospital (QECH) word deur die staat bestuur en het 1 000 beddens. Daar is ook drie privaat hospitale met altesaam 122 beddens. Die 18 staatsklinieke is in Bangwe, Chigumula, Chilomoni, Chirimba, Limbe, Ndirande, Manyowe, Masala, Mapanga, Misesa, Mzedi, Nancholi, Nkolokoti, Ntenje, Ntonda, Suid-Lunzu, Zingwangwa en die Burgersentrum.

Verskeie gesondheidsinrigtings word bedryf deur godsdiensinstellings of groot maatskappye (vir hul personeel), soos die Blantyre-Adventiste- en die Mwaiwathu-hospitaal, Laasgenoemde twee is waarskynlik die land se beste mediese instellings; mense reis selfs van Lilongwe af om daar behandel te word. Die meeste van die klinieke behandel net buitepasiënte. Tradisionele genesers en vroedvroue speel ook ’n belangrike rol onder die plaaslike inwoners.

Ten spyte hiervan voorsien gesondheidsorg nie in al die behoeftes nie. Die staatshospitaal is oorvol en by die klinieke se buitepasiënteafdelings is lang toue. Die gemiddelde verhouding tussen klinieke en pasiënte is 1 tot 25 000 of 28 000, en in die informele nedersettings self 1 tot 40 000 of meer.