Beeldhoukuns

Die oudste beeldhouwerke waarvan ons kennis dra, dateer uit die voorgeskiedenis. Hulle is afkomstig uit Sentraal-Europa en het in die Steentydperk ontstaan. Die beelde - meestal van horing of klip- is kleinerig en is met behulp van vuursteengereedskap gebeeldhou. Die Venus van Willendorf is 'n bekende voorbeeld. Dit is van kalksteen gemaak en kan vandag in die Museum van Natuurlike Geskiedenis in Wenen, Oostenryk, gesien word. Dit is omstreeks 15000 -10000 v.C. gemaak. Vir die prehistoriese mens het sy kuns 'n godsdienstige betekenis gehad en dit was dikwels vir hom iets met bonatuurlike kragte. Vir hom was daar 'n baie noue verband tussen die werklikheid en die beeld wat hy skep. Kragte wat hy nie kon verklaar nie, soos bliksemstrale, die son en vrugbaarheid, het hy deur middel van sy kuns probeer uitbeeld. Volke wat landbouers was, het dikwels son- en reëngode verbeeld, terwyl die jagtersvolke afbeeldings van diere gemaak het.

In die Oudheid – vanaf ca. 3000 v.C. tot ca. 400 n.C. - het verskillende groot kulture ontwikkel, elk met 'n eie kuns; eers in Egipte en Mesopotamië, later in Griekeland en Italië. Groot ryke en stede het ontstaan. Talle oorblyfsels van geboue het bewaar gebly: paleise vir die konings, tempels vir die gode, grafmonumente en ook gewone huise. Uit hierdie periode het ook talle beelde van alle groottes bewaar gebly. Dit het dikwels as versiering van geboue gedien.

Die sterwende Galliër, of Die sterwende Fransman

Die Egiptiese Ryk het omstreeks 3000 v.C. tot stand gekom. Baie beeldhouwerke uit dié tyd is gevind, byvoorbeeld beelde uit die grafte van konings, soos die dubbelportret van koning Rahotep en sy vrou (omstreeks 2610 v.C.). Dit is pragtig beskilder en is tans in die Egiptiese Museum in Kaïro te sien.

Die veelkleurige beeld van koningin Nefertiti (ca. 1365 v.C.) word in Wes-Berlyn bewaar. Die Egiptenare se kultuur is deur hul geloof in die lewe na die dood oorheers, en beelde wat in die graf te van konings gevind is, hou hiermee verband. Hulle het geglo dat die lewensgetroue beeld van die afgestorwe koning (= farao = god) hom sou help om ná die dood te bly leef. Dit is dus nie so eienaardig nie dat een van die Egiptiese benamings vir 'n beeldhouer "hy wat lewend hou" beteken. Egiptiese beelde uit hierdie tydperk was feitlik altyd blokvormig, en moet van al vier kante bekyk word. Mense is nog steeds baie staties afgebeeld.

In teenstelling met Egipte, waardieselfde ryk eeue lank feitlik onveranderd bly bestaan het, het verskillende ryke mekaar in Mesopotamië opgevolg: Sumerië (ca. 3000 - ca. 1600 v.C.), Babilonië (tot ca. 1000 v.C.) en Assirië (tot ca. 600 v.C.). Daar was ook dikwels oorlog, waarvan daar baie afbeeldings gevind is, soos byvoorbeeld die Assiriese reliëfs in die paleis van koning Asjoerbanipal in Ninevé (tans Koejoenjik). Hierdie reliëfs, uit ca. 650 v.C., word in die Britse Museum in Londen bewaar. Die beelde uit Mesopotamië is ook blokvormig, soos die Egiptiese beelde.

Onder Argaïese kuns word verstaan die voor Griekse kuns wat op die eilandgroep die Ciklade, op die eiland Kreta en op die Griekse skiereiland Peloponnesos ontwikkel het. Oorblyfsels van die Cikladiese beeldhoukuns wat in grafkelders gevind is, is klein vrugbaarheidsbeeldjies van marmer: klein gestileerde vrouefiguurtjies. Van die Minoïese kuns - vernoem na koning Minos van Kreta - is terracotta-beeldjies van vroue (godinne of priesteresse) met lang, wye rokke aan en slange in hul hande, ontdek. Dit dateer uit omstreeks 1600 v.C. Uit dieselfde tyd kom ook die goue en silwermaskers wat in grafte in Micene op die Peloponnesos gevind is.

Teen 1000 v.C. het vreemde, onontwikkelde stamme Griekeland uit die noorde binnegekom, onder wie die loniërs en die Doriërs. Hul beeldhouwerke was aanvanklik eenvoudig en strak soos dié van die ou Egiptenare. Die "kouroi" (naakte seuns) is goeie voorbeelde van hierdie vroeg-Griekse beeldhouwerk. Baie van dié beelde het bewaar gebly.

Die bloeitydperk van die antieke Griekse kuns was tussen 500 en 350 v.C. Beelde uit hierdie periode was vir latere beeldhouers voorbeelde van skoonheid en perfeksie. Weens die goeie kennis van die anatomie, kon die menslike liggaam in alle houdings verbeeld word, en 'n dinamiese effek is daardeur verkry. Phidias (ca. 445 v.C.). die skepper van die beeld van Zeus wat later verlore gegaan het en in die Oudheid as een van die sewe wêreldwonders beskou is, was een van die bekendste beeldhouers uit hierdie tyd. 'n Ander bekende beeldhouer was Praxiteles (ca. 350 v.C.), van wie slegs een beeld, die bekende Hermes, bewaar gebly het. Ongelukkig het die meeste oorspronklike Griekse beeldhouwerke uit hierdie tyd, meestal van brons, verlore gegaan, en vandag is daar slegs die marmerkopieë wat die Romeine 'n paar eeue later gemaak het.

In hierdie tyd het daar 'n bevolkingsgroep, die Etruskiërs, in Italië gewoon wat beelde van terracotta (gebakte klei) gemaak het. Soms was 50 'n beeld meters hoog, en om dit te kon bak, moes 'n spesiale oond daaromheen gebou word. Baie bekend is die Apollo van Vei en 'n sarkofaag van 'n egpaar uit Cerveteri (uit onderskeidelik 510 en 540 v.C.). Die hoogtepunt van die Etruskiese kultuur lê tussen 700 en 500 v.C. Daarna het stad na stad onder Romeinse heerskappy gekom.

Die Romeine het uit die verowerde gebiede kunsskatte versamel en toe Griekse beeldhouers na Rome gebring om die Griekse beelde in marmer na te maak. Uit die ooste het hulle die gebruik oorgeneem om oorwinnings van veldslae in reliëf uit te beeld, byvoorbeeld op die Suil van Trajanus (Rome; 106-113 n.C.), wat as voorbeeld vir verskillende latere monumente gedien het. Die Romeine het baie beroemd geword vir hul gebeeldhoude portrette. In teenstelling met die Grieke het hulle die menslike gelaat nie geïdealiseer nie, maar realistiese afbeeldings daarvan gemaak. Talle borsbeelde van heersers, militêre helde en vooraanstaande burgers van die stad het bewaar gebly.

In 330 n.C. verskuif keiser Konstantyn die hoofstad van die Romeinse Ryk van Rome na Bisantium (nou Istanboel). Hy verklaar ook die Christelike godsdiens tot staatsgodsdiens. In die Ooste, in Bisantium, en in die Weste, in Italië, het die Romeinse tradisies lank voortgeleef. So is daar in Italië marmersarkofae vir Christene gemaak, en die voorstellings wat daarop uitgebeeld is, het nouliks van dié van die heidene verskil. Talle uitbeeldings is ook gemaak in ivoor, wat in die Middeleeue sowel in die Weste as in Bisantium 'n gesogte materiaal was.

Met die verval van die Romeinse Ryk in die 4e en 5e eeu, het talle Germaanse volkstamme Europa binnegetrek. Soos met ander rondtrekkende stamme ook die geval was, het hulle nie kunswerke gelewer wat groot afmetings gehad het nie, maar hulle het wel 'n bloeiende edelsmeedkuns gehad waarin fantasiediere 'n belangrike rol gespeel het. Hierdie diermotiewe kom later weer in die houtsnywerk van die Noormanne voor. Keiser Karel die Grote het ca. 800 probeer om die kuns en kultuur van die ou Romeinse Ryk van Noord-Europa te laat herleef.

Die ivoorsnykuns het nou weer 'n opbloei beleef. Van belang is ook die klein bronsruiterbeeldjie wat waarskynlik in die tyd van Karel die Grote se kleinseun, keiser Karel die Kale, vervaardig is (ca. 875). Geen groot beelde uit hierdie tyd het bewaar gebly nie, maar wel uit die tyd van die volgende dinastie, die Ottoniese, soos byvoorbeeld die houtbeeld van Christus aan die kruis, in Duitsland.

Baie beelde uit die daaropvolgende eeue het bewaar gebly, uit die Romaanse (12e eeu) sowel as die Gotiese tyd (ca. 1150-15e eeu). Die meeste beelde was oorspronklik bestem vir die talle kerke wat in hierdie eeu opgerig is. Gebeeldhoude reliëfs het die ingangsportale van die kerke en die kapitele (kopstukke) van die suile versier; langs die deure is groot beelde aangebring. Deurgaans is die lewe van Christus, verskeie heiliges en die skeppingsverhaal uitgebeeld. Die Gotiese beeldhouwerk in die katedrale in Chartres en Reims, Frankryk, is beroemd. Terwyl die beelde uit die Romaanse tyd dikwels verwronge of langgerek was, het dit in die Gotiese periode al hoe meer naturalisties geword. Behalwe klip, is ook baie van edelmetale en hout gebruik gemaak. Veral uit Skandinawië, maar ook uit ander dele van Europa, het houtbeelde bewaar gebly. Hulle was altyd met goud oorgetrek of gekleur.

Min name van kunstenaars van hierdie tyd is vandag bekend, omdat die meeste werke sonder handtekening was. Handtekeninge op kunswerke het eers teen 1300 in Italië die gebruik geword. Bekende kunstenaarsname uit hierdie tyd is dié van die Italiaanse beeldhouers Nicola Pisano, wat ca. 1260-1280 in Pisa en Siena werksaam was, en Andrea Pisano (geen familie van mekaar nie), wat ca. 1290-1348 in Florence 216 en in Orvieto werksaam was. Uit die noorde was daar die beeldhouers Claus Sluter, wat omstreeks 1400 vir die hof van die Boergondiërs gewerk het.

Beeldhoukuns Manlike aanbidder, 2750−2600 B.C.E.

Omstreeks 1400 het daar in Italië 'n geweldige opbloei op alle gebiede van die kuns en kultuur gekom: die Renaissance. Hierdie oplewing het spoedig na die res van Europa versprei. Die beeldhouers uit daardie tyd het ook, soos die kunsskilders, veral na voorbeelde uit die Romeinse tyd gewerk. Hul ideaal was 'n absoluut juiste weergawe van die werklikheid. Liggame is ontleed om die menslike anatomie te bestudeer. Naas die Bybel het hulle ook inspirasie geput uit die Griekse en Romeinse mitologie. Die eerste bekende beeldhouers uit dié tydperk was die Florentyn Donatello (1386-1466). wat uit klip, brons en hout beroemde beelde geskep het. Die beroemdste kunstenaar van die Renaissance was egter Michelangelo Buonarotti (1476-1564). Van sy bekendste werke is die wêreldberoemde beelde van Moses en Dawid.

In die loop van die 16e eeu het 'n kunsstyl ontstaan wat maniërisme genoem word. Die styl was in baie opsigte 'n voortsetting van die Renaissance, maar dit was nie so naturalisties nie. Beelde van mense is lank, slank en in ingewikkelde houdings uitgebeeld. 'n Bekende beeldhouer van die maniërisme was Giovanni da Bologna (1529-1608) van Doornik. Hy het in Italië gewerk en talle beelde gemaak, dikwels groepe van twee figure, wat die toeskouer dwing om rondom die werk te stap om dit te besigtig. Dit het hy bereik deur die figure spiraalvormig te maak.

Die Barok is 'n kunsstyl van die 17e eeu wat tot in die 18e eeu standgehou het. Dit het veral in Suid-Europa, Italië en Duitsland voorgekom. Ook die Barok is in sekere opsigte 'n voortsetting van die Renaissance. Waar die figure van die maniërisme elegant was, was hulle nou swaarder en die houdings teatraal. Die belangrikste Barok-beeldhouer was Giovanni Lorenzo Bernini (1598-1680). Hy het onder meer groot ensembles geskep, soos die Titron-fontein op die Piazza Navona in Rome.

Die Rococo, in die eerste helfte van die 18e eeu, het nie juis belangrike beeldhouwerke opgelewer nie. In die daaropvolgende kunsstyl, die Neo-Klassisisme, het verskillende beeld houers gewerk wat in hul lewe oor die hele Europa bekend was: die Italianer Antonio Canova (1757- 1822) en die Deen Bertel Thorvaldsen (1768-1844). Teen 1860 het die Impressionisme in die skilderkuns na vore gekom. Die Fransman Auguste Rodin (1840-1917) was egter d ie eerste beeldhouer wat in hierdie styl begin werk het. Hy het aan sy werke 'n onreëlmatige oppervlak gegee, waardeur dit 'n onvoltooide maar lewendiger indruk geskep het. Beelde wat baie bekend geword het, was Die Denker (1889), die beeld van Honoré de Balzac (1897) en die beeldegroep Die Burgers van Calais (1884-1888). Naas Rodin, wat as die grootste voorloper van die 20e-eeuse beeldhoukuns beskou word, het ook die Fransman Aristide Maillo (1861 - 1944) bekendheid verwerf.

'Helm kop Nr. 2', brons beeld deur Henry Moore, 1955

Laserglasbeeld van 'n kafeïenmolekule

Die belangrikste vernuwing in die 20e eeu was die ontstaan van die abstrakte kuns. Daarnaas het die tradisionele figuratiewe kuns egter voortgeduur, ofskoon die vorme dikwels eenvoudiger weergegee is. 'n Globale historiese oorsig van die 20e-eeuse beeldhoukuns is nie moontlik nie, omdat so baie verskillende rigtings gevolg is. In toenemende mate is geëksperimenteer met nuwe materiaal soos yster, staal, kunsstowwe en allerlei afval soos skroot. 'n Nuwe werkwyse het ook ontstaan. In plaas van beelde uit hout te sny, uit klip te kap of in brons te giet - meestal nadat daar vooraf studies op papier of van klei of gips gemaak is - is beelde nou ook saamgestel uit onderdele wat vooraf spesiaal daarvoor vervaardig is uit staal, skroot, plastiek, ens.

Voorstudies word selde gemaak. 'n Belangrike beeldhouer in hierdie eeu is die Brit Henry Moore (geb. 1898), wie se lêende vrouefigure - van klip of brons - baie vereenvoudig is. Ander bekende beeldhouers is Constantin Braucusi (1876-1957), wat as grondlegger van die abstrakte beeldhoukuns beskou word; Alberto Giacometti (1901-1966). bekend vir sy langgerekte figure uit staal en brons; en die Amerikaner Alexander Calder (geb. 1898). wat beweegbare objekte uit staal vervaardig het, die sogenaamde "mobiles".