Bartolomeus Dias
Bartolomeus Dias (ca. 1450 – 24 Mei 1500) was 'n Portugese ontdekkingsreisiger en seevaarder wat in 1488 om die suidpunt van Afrika geseil het.
Bartolomeus Dias | |
|---|---|
.JPG.webp) Standbeeld van Dias by Suid-Afrika se Hoëkommissaris in Londen. | |
| Gebore | Bartolomeu Dias ca. 1450 |
| Sterf | 24 Mei 1500 |
| Nasionaliteit | Portugal |
| Beroep | Navigator, ontdekkingsreisiger |
| Bekend vir | Eerste Europeër wat om die suidpunt van Afrika seil. |
In 1487 vra koning Johan II van Portugal vir Dias om na die land van die Christelike koning genaamd Prester John in die ooste te soek. Omdat Prester John nie regtig bestaan het nie, het hy nie die land gevind nie, maar wel 'n roete vanaf die Atlantiese Oseaan na die Indiese Oseaan ontdek wat na Asië lei.
In Desember 1487 word hy die eerste Europeër wat in Suidelike Afrika voet aan wal sit toe hy by Kaap Kruis in Namibië aan land gaan. In Januarie 1488 word hy die eerste Europeër wat om Kaap die Goeie Hoop seil. In Februarie dieselfde jaar word hy die eerste Europeër om in Suid-Afrika voet aan wal te sit toe hy by Mosselbaai aan land gaan. Hy het 'n kalksteenkruis ('n padrão) by Kwaaihoek opgerig.
Dias is in 1500 ter see in 'n storm oorlede as die kaptein van 'n skip wat na Brasilië onderweg was.
Daar is later vir hom 'n standbeeld in Kaapstad, Suid-Afrika opgerig.
Agtergrond
Dias was een van die ontdekkingsreisigers wat in opdrag en op aansporing van die destydse Portugese koning, Johan II (1455-1495), 'n stelselmatige verkenning van die kus van Afrika onderneem het. Die ontdekkingstogte was 'n voortsetting van die werk waarmee prins Hendrik die Seevaarder (1394-1460), 'n seun van koning Johan I (1357-1433). reeds vroeg in die 15de eeu begin het. Die ontdekkings wat tydens die bewind van Johan II gedoen is, was baie meer opsienbarend as dié onder leiding van Hendrik die Seevaarder. Johan II kon egter voortbou op 'n stewige basis: In Lissabon is 'n seevaartskool gestig en baie geograwe en skeepbouers is daarheen gelok. Die vooruitgang in skeepsbou, die geleidelike opbou van geografiese kennis en die verbetering van navigasiehulpmiddels het daartoe bygedra dat verkenningstogte in die loop van die 15de eeu steeds vlotter verloop het en meer vrugte afgewerp het.
Columbus kon byvoorbeeld tydens die voorbereidings vir sy reis van 1492 groot voordeel trek uit die kennis wat reeds in Lissabon versamel was. Die Portugese het egter 'n voorsprong op hom gehad deurdat hulle beter daartoe in staat was om die omtrek van die aardbol te bereken. Toe Columbus in Portugal ondersteuning gesoek het vir sy beoogde weswaartse reis na Asië, is die plan as te gewaag beskou omdat die Portugese besef het hoe groot die afstand sou wees.
Bartolomeus Dias was 'n ander soort seevaarder as Columbus. Vandag sou hy 'n amptenaar van 'n Portugese "Departement van Ontdekkingswese" genoem kon word. In die Laat-Middeleeuse maatskappy was sy rol egter van veel losser aard as wat die woord amptenaar miskien suggereer. Sy plek in die samelewing is deur gunste en voorregte bepaal, soos altyd in 'n feodale samelewing die geval was. Hy was ongetwyfeld van goeie afkoms (hy was 'n ridder) en was deel van die koninklike gevolg. 'n Deel van sy inkomste het sekerlik bestaan uit 'n aandeel in die handel met Wes-Afrika, meer spesifiek die handel in goud en ivoor. (Slawehandel het eers later in omvang toegeneem.)
Reise
Die eerste betroubare historiese vermelding van Bartolomeus Dias is ten opsigte van 'n reis in 1481, toe hy bevelvoerder was van een van die skepe wat na die Goudkus (die huidige Ghana) gevaar het. Die reis het geëindig in die stigting van Elmina, die eerste Portugese fortifikasie op die vasteland van Afrika. Die naam Elmina is afgelei van Aldea da Mina, wat "Gouddorp" beteken. Dias het sy bekendheid egter aan sy reis van 1487/88 te danke. Dit was die eerste en enigste reis in sy lewe waartydens hy opperbevelhebber was (van drie skepe). Dias het die reis met 'n drieledige opdrag aangepak. In die eerste plek moes hy voortgaan met die kartering van die kus van Afrika, wat in daardie stadium tot Kaap Kruis gekarteer was. Kaap Kruis, aan die kus van Namibië, was die verste punt wat deur Diego Cam (?-1486) bereik is tydens 'n reis wat van 1482 tot 1484 geduur het en waartydens die Kongorivier ontdek is.
Dias se tweede opdrag was om 'n seeweg om die suidpunt van Afrika na die speserylande van Asië te vind. Handel met Asië het in daardie stadium nog altyd oor land geskied. Die Italiaanse stadstate het die ware aan die ooskus van die Middellandse See gekoop en na Europa vervoer. Die Portugese het gehoop om langs 'n seeweg 'n direkte en vinniger verbinding met Asië te vind, waardeur hulle die Italiaanse en Islamitiese tussenhandelaars kon uitskakel.
Ten derde moes Dias na die legendariese ryk van priester Johannes soek. Hierdie opdrag was kenmerkend vir die laat 15de eeu (vroeë Renaissance) toe moderne denke en Middeleeuse voorstellings mekaar nog oorvleuel het. Die legende van priester Johannes was reeds sedert die 11de eeu in Europa bekend en het as aansporing vir die eerste ontdekkingsreise gedien. Daar is geglo dat priester Johannes die vors van 'n magtige Christenryk iewers in Asië was. In die 12de eeu is daar vermoed dat die ryk iewers in Persië (tans Iran) geleë was. In Dias se tyd is daar van die veronderstelling uitgegaan dat die ryk in Oos-Afrika, suid van Ethiopië, geleë was. Daar is gehoop dat Johannes of sy opvolgers 'n magtige bondgenoot teen die Islamitiese vyand sou wees.
Dias het Lissabon in Julie of Augustus 1487 verlaat en in Desember 1488 teruggekeer. In Desember 1487 het hy reeds die kus van Namibië bereik, die huidige Walvisbaai aangedoen en sy voorraadskip in die baai by die huidige Lüderitz agtergelaat.
Die suidpunt van Afrika
In die eerste week van 1488 het die twee oorblywende skepe vertrek en die Atlantiese Oseaan meer as 'n duisend myl ver weswaarts ingevaar. Dit is nie bekend of die koersafwyking doelbewus was en of dit deur stormgeweld veroorsaak is nie. Daarna is die koers verander sodat hulle op 'n breedtegraad gevaar het wat die skepe verby die Kaap gevoer het totdat hulle weer noordwaarts kon begin vaar.
Die kuslyn (Mosselbaai) wat vroeg in Februarie in sig gekom het, het in 'n nuwe rigting geloop: 'n aanduiding dat dit die onderpunt van die vasteland was. Dias het tot so ver as die latere Algoabaai gevorder voordat hy deur sy bemanning gedwing is om terug te draai. Op sy terugreis het hy op drie plekke kalksteenkruise aan die kus opgerig: by Kwaaihoek (net wes van die Boesmansriviermond), naas die kaap wat deur hom Cabo de Boa Esperanza genoem is en by Lüderitz. (Volgens 'n bewysstuk uit dié tyd het die Kaap die Goeie Hoop sy naam van Dias ontvang en nie van die koning nie.)
Dias se verdere loopbaan was roemloos. Hy het nog twee belangrike reise help voorberei en in albei gevalle die reis meegemaak. In 1497 het hy saam met Vasco da Gama (wat tot in Indië gevaar het) gereis, maar is by die Kaap Verdiese Eilande al teruggestuur.
Storm eis Dias se lewe
Ondanks die 2 016 km onbekende kuslyn wat hy ontdek het, asook die feit dat hy die pad oopgemaak het die Ooste, het Dias nie juis veel daarby gebaat nie. Hy was maar net 'n kaptein van een van die dertien skepe wat in 1500 onder aanvoering van Alvares Cabral uitgevaar het. 'n Storm het hulle van koers af gedryf, en so het hulle toevallig Brasilië, die oostelikste deel van Suid-Amerika, ontdek. Van daar af het hulle verder gevaar na Indië, en in nog 'n storm by die Kaap die Goeie Hoop het vier skepe vergaan.
Een van die skepe was Dias s'n. So het hy op see gesterf by die landpunt wat hy self Kaap die Goeie Hoop genoem het, maar wat eeue lank deur matrose as die Kaap van Storms (Cabo Tormentoso) beskryf is. Hoewel dit hy was wat bewys het dat dit moontlik is om rondom Afrika na die Verre Ooste te vaar, het hy die Ooste nooit self gesien nie.
Bronnelys
- Dias 88. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 37, nr. 1, Januarie 1988
- Kennis, 1980, ISBN 079810824X, volume 1, bl. 13
- Wêreldspektrum, Vol. 5, 28-30, ISBN 0 908409 46 X
