Ballets Russes

Sergei Diaghilev, die balletgeselskap se impresario (of artistieke direkteur in moderne taalgebruik), was die man agter Ballets Russes se sukses, en hy was deeglik voorberei vir dié taak. Aangesien hy in 'n welgestelde familie van wodkadistilleerders gebore is, het hy – alhoewel sy gesin bankrot moes speel toe hy 18 jaar oud was – het hy in die boonste kringe van die samelewing beweeg. Dit was juis hierdie hoë kringe van welgesteldes wat later as beskermhere en weldoeners van Ballets Russes sou optree.

In 1890 het hy sy studies by die Fakulteit Regte van die Universiteit van Sint Petersburg begin om, soos baie jong Russiese mans uit die hoër klas, later 'n loopbaan in die staatsdiens te volg. Hier het hy danksy neef Dmitri Filosofof kennis gemaak met 'n groep studentekunstenaars en intellektueles wat hulself Nefski Pickwickiërs genoem het – afgelei van die Nefski-prospekt, 'n bekende straat in die middestad van Sint Petersburg. Die groep se leier was die twintigjarige Alexandre Benois, die seun van 'n welgestelde en invloedryke Sint Petersburgse argitek. Ander lede van die groep, wat hulself as Petersburgse kosmopoliete beskou het, was Léon Bakst (skuilnaam van Leo Rozenberg), Walter Nouvel en Konstantin Somof.

Sergei Diaghilef
Portretskildery deur Walentin Aleksandrowitsj Serof (1909)

Die Pickwickiërs het, soos Benois dit later gestel het, die "idee van 'n soort verenigde mensheid" gekoester. Dit was hul groot droom om Russiese kuns op eendag uit sy dop van ingeslotenheid en kulturele isolasie te bevry en aan Europese gehore bekend te stel. En dit was Sergei Diaghilef wat vol energie en selfbewus genoeg was om dié droom te verwesenlik.[2]

Reeds in sy kinderjare het Diaghilev 'n passievolle belangstelling in musiek getoon, maar sy ambisies om homself as komponis te bekwaam is 'n nekslag toegedien toe Nikolai Rimski-Korsakof sy musikale talent in 1894 in twyfel getrek het.

In 1898 het verskeie lede van Die Pickwickiërs die tydskrif Mir iskoesstwa ("Die Wêreld van kuns") onder redaksie van Diaghilev in die lewe geroep. Vier jaar later het die tydskrif al resensies van konserte, operastukke en balletopvoerings in Rusland bevat, waarby die laasgenoemdes hoofsaaklik deur Alexandre Benois geskryf is en betreklike invloed op Diaghilev se denke gehad het.[3]

Mir iskoesstwa het daarnaas ook uitstallings van Russiese kuns in Sint Petersburg geborg wat hul hoogtepunt in 1905 met Diaghilev se belangrike uitstalling van portretkuns in die Tauride-paleis bereik het.[4]

Die uiters behoudende sienings, waardeur die destydse Russiese kunswêreld gekenmerk is, het Diaghilev van al sy illusies ontneem, en so het hy besluit om sy baanbrekende "Uitstalling van Russiese Kuns" in 1905 in die Paryse Pétit Palais te organiseer. Dit was die eerste omvattende uitstalling van Russiese kuns in die weste en het oorweldigende sukses behaal. Parysenaars was só gefassineerd deur Russiese kuns, musiek en leefstyl dat Diaghilev twee jaar later 'n hele seisoen van Russiese musiek by die Paryse Operateater georganiseer het.

In 1908 het Diaghilev met ses opvoerings van Mussorgski se Boris Godoenof na die Paryse Opera teruggekeer. Fyodor Chaliapin het met sy basstem die hoofrol vertolk in die opvoerings van die operastuk wat in dieselfde jaar deur Nikolai Rimski-Korsakof bewerk is. So is tonele verkort of geherrangskik. Gehore was weer eens opgewonde oor die opvoerings, alhoewel die koste vir hierdie groot operawerk ontsaglik hoog was.

In 1909 het Diaghilef in die Paryse Théâtre du Châtelet sy eerste Saison Russe aangebied wat uitsluitlik aan balletkuns gewy was. Die naam Ballets Russes is egter eers vanaf die volgende jaar gebruik. Die meeste lede van die oorspronklike balletgeselskap, waaronder Russiese balletsterre soos Tamara Karsawina, Vaslav Nijinsky und Anna Pavlova, was vas aangestel by die Mariinskiteater se Keiserlike Ballet in Sint Petersburg en is deur Diaghilev aangestel om gedurende die Ballet se somervakansie in Parys op te tree.

Die Paryse Théâtre du Châtelet omstreeks 1900

Die oorspronklike dekor en kostuums, wat vir die première van L'oiseau de feu ontwerp is, is in 2013 in Salzburg, Oostenryk vir 'n balletopvoering van die Mariinskiballet gerekonstrueer

Gedurende die eerste seisoen is 'n repertoire van werke opgevoer waar die choreografie hoofsaaklik deur Michel Fokine behartig is, waaronder Le Pavillon d'Armide (musiek deur Tsjerepnin), die Polowetsiese Danse uit Prins Igor (musiek deur Borodin), Les Sylphides (musiek deur Chopin) en Cléopâtre (musiek deur Arenski). Daarnaas het ook Le Festin deel uitgemaak van die eerste seisoen se program, 'n pastiche met musiek van verskeie Russiese komponiste onder choreografie van Fokine en andere.

In 1910 het Diaghilev saam met dansers uit Sint Petersburg en Moskou 'n vaste balletgeselskap gestig wat tot 1914 in Sint Petersburg gesetel was. Die nuwe balletstyl, wat met Ballets Russes in hierdie eerste artistieke periode tussen 1909 en 1912 verbind is, het grotendeels op Michel Fokine se naturalistiese choreografie, maar ook op Igor Strawinski se betowerende musiek gebaseer. In dieselfde jaar het Ballets Russes vir 'n nuwe dansseisoen na Parys teruggekeer.

Op 25 Junie 1910 is die première van L'oiseau de feu in die Théâtre National d'Opéra gehou. Fokine se choreografie en Igor Strawinski se musiek het 'n diep indruk by Paryse gehore gelaat, net soos die kleurryke toneeldekor en kostuums wat deur Alexander Golowin en Léon Bakst ontwerp is.

Die storie het op twee tradisionele Russiese sprokies gebaseer, die "Vuurvoël" met Iwan Tsarewitsj as held en hoofkarakter (vertolk deur Michel Fokine), vergesel deur prinses Tsarewna (vertolk deur Vera Fokina), en "Die towenaar Kosjtsjei" waarin Kosjtsjei die Onsterflike, 'n mitologiese figuur en bose persoon (vertolk deur Enrico Cecchetti), 'n sentrale rol speel.

Dit was die verbinding van Russiese sprokieswêreld met opspraakwekkende toneeldekor en wonderlike figure soos die glansende Vuurvoël (vertolk deur Tamara Karsawina), die Wonderboom, die Reuse-eier en die Tweehoofdige Monster wat gehore gefassineer het. Kritici het die opvoering as 'n "skitterende en betowerende toneel" beskryf, met "pragtige en kleurryke kostuums en dekor" en die musiek geprys wat "alle klankkleure" ontgin het.[5]

Die "kulturele ontdekking" van Europa was 'n belangrike aspek in die laat Edwardiaanse kunslewe, alhoewel Britse gehore hul aandag slegs op sekere dele van die vasteland gevestig het. So het Franse en Russiese kunstenaars wél belangstelling gewek aangesien dié twee lande politieke bondgenote was, terwyl Duitse kuns 'n mindere plek ingeneem het. Kunstenaars is volgens die beleid van hul land van herkoms geklassifiseer en kon sodoende "goed" of "kwaad" wees. So is ter geleentheid van die tweede Post-impressionistiese kunsuitstalling werke van Engelse, Franse en Russiese kunstenaars vertoon, alhoewel die laasgenoemdes onbekend en onbeduidend was, maar geen enkele skildery van Duitse kunstenaars soos Kandinsky of Kokoschka ingesluit nie. Teen die begin van die eeu is Duitse drama's nog gereeld gedurende Londense teaterseisoene opgevoer, maar ná 1906 het hierdie toneelproduksies ongewild geraak.

Die skeptiese en bevooroordeelde gesindheid teenoor alles wat Duits was het sterk gekontrasteer met die groot bewondering wat Edwardiane vir Rusland gekoester het. Russiese literatuur, kleremodes, drama, opera en ballet het tussen 1910 en 1914 skielik ongekende sukses behaal. Russiese invloede was op byna alle vlakke van die Engelse lewe waarneembaar: intellektueles het Dostojefski ontdek, gehore in musiekteaters was gaande oor die sterballerina Anna Pavlova, en Léon Bakst se kostuumontwerpe het hulle invloed op die mode vir welgestelde dames laat geld.

Terwyl Franse Post-impressionisme en Russiese literatuur hoog aangeslaan is in Britse intellektuele kringe, is toegang tot 'n ander Europese kunsvorm onder 'n breë en diverse gehoor in 1910 juis deur die mees demokratiese van alle Edwardiaanse kultuurinstellings bevorder – die varietéteater. Die jare voor die Eerste Wêreldoorlog was die bloeitydperk van varietés, en groot sterre wat in hierdie soort teaters opgetree het – soos byvoorbeeld Marie Lloyd en Little Tich – was net so bekend en gewild soos lede van die koningshuis. Varietéteaters is oorspronklik as populêre vermaak beskou, maar het in die vroeë 20ste eeu aanklank by 'n wyer gehoor gevind. In die varietéwêreld is alle Edwardiaanse klasverskille uitgewis en kon Gaiety Girls, verhoogsterre uit die Gaiety Theatre-varieté, met hertoë trou. Selfs koning Edward VII het liewer 'n aand by die Gaiety- of Empire-varieté deurgebring as 'n opvoering van 'n George Bernard Shaw-stuk in die Royal Court by te woon.