Auguste Comte

Auguste was afkomstig uit 'n streng katolieke amptenaarfamilie. Toe sy skool, die École Polytechnique in 1814 gesluit word, (op bevel van Lodewyk XVIII tydens die Bourbon-restourasie) word Comte 'n volgeling van die utopies-sosialistiese denker Claude Henri de Rouvroy, die (graaf van) Saint-Simon, wie hom in diens neem as sekretaris. Comte neem in 1824 sy ontslag omdat hy al hoe meer afwyk van die idees van Saint-Simon (1760–1825) en omdat hy voortaan weier om sy eie werk te publiseer onder die naam van Henri de Saint-Simon.

Eers gee hy privaatlesse, o.a. aan Alexander von Humboldt om 'n lewe te maak. Tydens een van sy lesse oor positivisme stort hy ineen, wat die begin aandui van 'n 15-jaar periode waartydens hy simptome van depressie en paranoïese persoonlikheidsteuring openbaar.

In 1825 tree hy in die huwelik met Caroline Massin om haar te red (soos hy verklaar) van die prostitusie. Sy huwelik was ongelukkig. Finansiële probleme, werkspanning en verhoudingpobleme dryf hom tot 'n periode van geestesversteuring. In 1829 was hy weer beter en begin opnuut met lesgee en wend 'n aantal pogings aan om as hoogleraar benoem te word. In 1833 word hy aangestel by die École Polytechnique, maar word spoedig weer ontslaan. In 1838 kom hy met die begrip sosiologie in aanraking.

In 1842 skei hy van Massin. Comte leef van die gawes van volgelinge en vriende, waaronder die bekende Engelse denker John Stuart Mill. Na twee selfmoordpogings en 'n verblyf in 'n psigiatriese instelling ontmoet hy in 1844 die adellike dame Clothilde de Vaux, wie sy liefde afwys maar deur hul korrespondensie 'n diepgaande godsdienstig-getinte invloed op hom uitoefen. Twee jaar later was sy dood. Comte begin haar te idealiseer.

In 1849 kom hy met 'n voorstel vir 'n positivistiese godsdiens en kalender, bestaande uit 13 maande van 28 dae, plus 'n dag om die afgestorwenes te herdenk. In 1851 verwelkom hy die staatsgreep van Napoleon III.

Toe hy in 1857 sterf – sy testament omvat 500 bladsye – het daar 'n kultus rondom sy persoon gevorm en kry sy positivisme, wat veral gestalte gekry het in die wet van die drie stadia, groot bekendheid. Hy word deur sy volgelinge, waaronder Willem de Constant Rebecque, wie bereid was om sy fortuin aan te wend vir 'n altruïstiese doel, byna as 'n heilige beskou.

Comte beywer homself vir die verbetering van die samelewing en baseer sy oplossing op die credo "Orde en vooruitgang". Die twee begrippe word tot op daardie stadium as onverenigbaar beskou. Die vooruitgang waarin die denkers van die verligting rotsvas glo, was volgens hom naamlik onlosmaaklik verbonde met chaos. Hy beskou dit as sy doel om die Franse Rewolusie af te sluit.

Volgens Comte was die eerste vereiste vir die verbetering van die samelewing, die ontwikkeling van 'n nuwe, teoretiese wetenskap oor die samelewing. In die positivisme van Saint-Simon, wat as uitgangspunt die wet van die vooruitgang het, sien hy 'n ideale metode vir die wetenskap. Comte het die wet van die vooruitgang ge-herformuleer as die wet van die drie fases. Hierdie wet dien as die grondslagverklaring vir die nuwe wetenskap (die sosiologie).

Uiteindelik is Comte se ideaal van maatskaplike orde in sy werk so sterk dat dit religieuse ondertone kry. Hy ontwerp 'n “Religie van die Mensheid” en kroon homself as hoëpriester. Die Religie van die Mensheid omsluit sy strewe na maatskaplike orde, wat op treffende wyse uitgedruk word in sy credo "Orde en Vooruitgang". Volgens Comte lê die grondslag van elke samelewing se orde immers in 'n gemeenskaplike stelsel van opvattings en idees. Hy beskou so 'n stelsel as die "gom" waarmee afsonderlike dele van die gemeenskap (gesin, kerk, staat) deur konsensus aan mekaar kleef.

Vir baie is die ontwikkeling van die Religie van die Mensheid die punt waarna die werk van Comte, wat in akademiese kringe 'n lang tyd nie baie gewild was nie, weer herleef. Tog geniet Comte in Engeland bekendheid, veral danksy sy vriend en weldoener John Stuart Mill, wat ook die rede is waarom Herbert Spencer later van sy idees gebruik kon maak by die ontwikkeling van sy sosiaal-evolusionistiese gemeenskapvisie.

Voorts vind sy idees ook weerklank in enkele Latyns-Amerikaanse lande, soos Meksiko. Die positiviste stel dit dat die klassieke liberalisme in Meksiko sy historiese taak voltooi het, die verdrywing van die konserwatisme, die breek van die mag van die Rooms-Katolieke Kerk en die invoer van 'n grondwetlike regering, maar betoog dat die tyd aangebreek het om die rewolusionêre liberalisme agter te laat en in plaas daarvan die aandag te rig op stabiliteit en groei. Die credo "Orde en Vooruitgang" van Comte word byvoorbeeld nog steeds op die Brasiliaanse vlag vertoon. Die Brasiliaanse grondwet van 1891 was deurtrek met die positivistiese idees van Auguste Comte.

• John Stuart Mill, Auguste Comte et le positivisme, vertaal uit die Engels deur G. Clémenceau, nagesien deur M. Bourdeau, L'Harmattan, 1999
• Mary Pickering, Auguste Comte: An Intellectual Biography, Cambridge University Press (1993), Sagteband, 2006

• Auguste Comte se werke op Project Gutenberg