Art Deco

Die style moderne, soos Art Deco-kuns in Frankryk gedurende sy ontstaanperiode in die eerste twee dekades van die 20ste eeu genoem is, het sy hoogtepunt met die uitstalling van 1925 bereik. Franse Art Deco is deur drie hooftrekke gekenmerk – die versmelting van moderniteit en tradisionele kunsvorme, die samewerking tussen kunstenaars en ambagsmanne en die eksklusiwiteit van sy produkte wat op welvarende kenners gemik was.

Die vernuwing, wat Franse ontwerpers in die vroeë 20ste eeu teweeggebring het, was diep gewortel in die Franse geskiedenis en strek so ver terug as in die tyd van die Ancien Régime, die voor-rewolusionêre bewind van die 18de eeu – 'n tydperk waarin die gildes van Franse ambagsmanne van die land die leidende vervaardiger en uitvoerder van luukse artikels soos meubels, porselein, glasware, metaalprodukte en tekstiele van ongekende gesofistikeerdheid en elegansie gemaak en Parys tot die wêreld se hoofstad van styl ontwikkel het.

Die Franse Rewolusie het 'n skielike einde aan dié tradisie gemaak. Die ou gildes is ontbind, en binne enkele dekades het die meeste ambagsmanne, wat deur hul gildes opgelei is, gesterf of hul produksie gestaak. Maar terwyl moderne vervaardigingsprosesse ingang gevind het tot die nuut ontstaande nywerhede, het nyweraars eerder vasgehou aan oorgelewerde style as om nuwes te ontwikkel wat deur moderne tegnologieë geskep sou kon word.

In die laaste dekades van die 19de eeu was daar hernieude belangstelling in dekoratiewe kuns. Die historiese versamelings van die Société du Musée des Arts Décoratifs het in 1882 saamgesmelt met die Union Centrale des Beaux-Arts Appliqués à l'Industrie. Die koninklike ontwerpskool École Royale Spéciale de Dessin, wat reeds in 1765 in die lewe geroep is, is in 1877 hergeorganiseer as die École Nationale des Arts Décoratifs om opleiding in toegepaste kunste en ontwerp aan te bied. 'n Derde belangrike instelling in dié tyd was die École Boulle wat vanaf 1889 teoretiese en praktiese opleiding aan meubelontwerpers verskaf het. Al drie het daartoe bygedra om 'n nuwe sin vir estetiek en hoogstaande tegniese vakmanskap in die toegepaste kunste te vestig.

Tussen 1889 en 1900 het 'n nuwe kunsstyl hoogtyd gevier – Art Nouveau, vernoem na Siegfried Bing se befaamde Paryse kunswinkel wat vanaf 1895 werke van leidende ontwerpers soos die glasmaker Emile Gallé, die pottebakker Auguste Delaherche, die juwelier René Lalique en die meubelontwerpers Georges de Feure en Eugène Gaillard verkoop het.

Die nuwe styl het 'n vormtaal in organiese ontwerpe gevind wat deur die natuur geïnspireer is, met stylaksente van asimmetriese kurwes en gesofistikeerde plantmotiewe. Die mees gewaardeerde werke was juis dié wat hul inspirasies nie meer in die kunsvorme van die verlede gevind het nie. Min van die Art Nouveau-ontwerpers was egter toegewyde ambagsmanne wat hulle beperk het tot die estetiese aspek, terwyl funksie, materiaal en tegnieke 'n ondergeskikte rol gespeel het. Die massavervaardiging van Art Nouveau-voorwerpe en hul opvallend lae gehalte het bygedra tot die ondergang van die styl ná 1900.

Léon Bakst: Dekor vir Schéhérezade, Ballets Russes, 1910

Vervolgens het ontwerpers weer besin oor die kuns van voorindustriële ambagtes en gildes en het probeer aansluit by style wat gedurende die regentskap vanLoius-Philippe en vogue was en met die laaste oorlewende kunstenaar-ambagsmanne verbind is. Ander het verder teruggekyk na ontwerpkuns uit die tyd van die Lodewyk XV en Lodewyk XVI, die Directoire en die Keiserryk (Empire).

Nuwe inspirasies was nie beperk tot oorgelewerde tradisies nie. Eietydse eksotiese en avantgarde-strominge het ingang gevind tot die dekoratiewe kunste – in reaksie op die opspraakwekkende optredes van Sergei Diaghilef se balletgeselskap Ballets Russes in 1909 in Parys en hul wilde, ekstatiese, atmosferiese en outré-balletproduksies. Léon Bakst se oosters-geïnspireerde dekor- en kostuumontwerpe vir Schéhérezade was vol van ongewone kleurkombinasies en lewendige patrone en motiewe wat meteens as voorbeeld vir Paryse interieurs gedien het.

Terselfdertyd is kunstenaars en ontwerpers deur die regering aangemoedig om voordeel te trek uit materiale en opgeleide mannekrag wat in die Franse kolonies in Afrika en Asië verkry kon word. So is geëksperimenteer met nuwe materiale soos eksotiese houtsoorte en ivoor, nuwe tegnieke soos lakverf-afwerkings en keramiese glasure, en vorme wat aan vreemde, ver afgeleë beskawings en plekke ontleen is. Die fassinasie met eksotiese invloede het sy hoogtepunt gevind in die Exposition Coloniale Internationale, 'n omvattende uitstalling van Franse koloniale kultuur wat in 1931 net buite Parys gehou is.

Avantgarde-estetiek het in dié tyd ook by 'n wyer publiek gewild geraak wat in luukse artikels belang gestel het. Skilder- en beeldhoukuns het hier die voortou geneem. Fauvisme, kubisme en orphisme het hul stempel afgedruk op die nuut ontwikkelende Art Deco-styl. Kontrasterende kleure en patrone, wat sentraal staan in die fauvistiese skilderye van Henri Matisse en André Derain se werkperiode tussen 1905 en 1907 het die inspirasies gelewer vir 'n verskeidenheid tekstiele en muurpapiere en die versierings van geskilderde keramiek. Abstrakte vorme en geometriese stilerings, wat eie was aan Pablo Picasso en Georges Braque se kubistiese skilderkuns tussen 1907 en 1909, het hul invloed laat geld op vorme en oppervlakversierings.

Die Groot Oorlog, wat in 1914 uitgebreek het, het die dinamiese ontwikkeling van dekoratiewe net tydelik stopgesit. Kunstenaars en ambagsmanne is tot diensplig opgeroep, materiale en ander hulpbronne is vir militêre doeleindes aangewend, en die dalende vraag na luukse artikels het die produksie drasties laat krimp. Ná die oorlog was Franse ontwerpers des te meer geesdriftig om 'n eie nasionale vormtaal vir hul kuns te vestig. Die kulminasie van sulke pogings was die uitstalling Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes wat in 1925 gehou is en sy naam later aan die hele kunsstroming sou gee.

Die Grand Rex-rolprentteater, een van Parys se Art Deco-juwele

Art Deco het gedurende die 1920's en 1930's dwarsoor Frankryk gefloreer, in groot metropole soos Bordeaux en Lyon, maar ook in elegante seeoorde soos Biarritz en Deauville. Die meeste werkswinkels en ateljees van Art Deco-kunstenaars en -ambagsmanne was egter in Parys gesetel, die ongeëwenaarde hoofstad van Art Deco, met meubelontwerpers wat reeds eeue lank in die Faubourg Saint-Antoine werksaam was, en glasmakerye en pottebakkerye aan die stadsrand.

Net die hoofstad het oor 'n uitgebreide infrastruktuur van vertoonsale, kunsgalerye en winkels in die elegante buurte van die middestad langs die Seine se regteroewer beskik. Hier is enkelstukke net soos hele meubilerings en binneversierings aan belangstellendes vertoon. Elkeen van Parys se vier groot afdelingswinkels het sy eie spesiale dekorasie-afdeling ingerig. Die voorste vervaardigers soos Fouquet, Puiforcat en Sèvres het oor hul eie winkelruimtes beskik, terwyl 'n groot verskeidenheid glasware, keramiek, tekstiele en dekoratiewe voorwerpe in spesialiswinkels soos Jean Luce, La Crémaillère en Le Grand Dépôt verkoop is. Voorbeelde van toegepaste kuns is daarnaas in galerye vertoon.

Museums soos die Musée des Arts Décoratifs en die Musée Galliera het gereeld uitstallings gehou wat aan dekoratiewe kuns gewy was. Die eerste terugskouende uitstalling oor Art Deco, Le Décor de la vie de 1900 à 1925, is in 1937 in die Musée des Arts Décoratifs gehou. Ewe belangrik was jaarlikse salon-uitstallings wat deur professionele organisasies en kunstenaarsverenigings gereël is en tienduisende belangstellendes gelok het soos dié van die Société des Artistes Décorateurs wat tussen 1901 en 1922 jaarliks gedurende lentetyd vier weke lank in die Musée des Arts Décoratifs aangebied is. Langer uitstallings is vanaf 1922 in die Grand Palais gehou. Naas die Expo van 1925 en die koloniale uitstalling van 1931 het die Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne in 1937 skare besoekers gelok.

Modemakers, teaters, nagklubs, restaurante en kroeë was eweneens op peil met die laaste modes en strominge.

Art Deco-lettertipes op 'n «katapult»-lugposbrief wat in 1928 vanuit die plesierboot SS Île de France gestuur is

Welgestelde besoekers het al 'n indruk van Art Deco-kuns gekry voordat hulle in Frankryk voet aan wal gesit het. Die Franse regering het groot passasierskepe as 'n geskikte platform geag om nasionale produkte te bemark en in 1912 opdrag aan die Compagnie Générale Transatlantique (CGT) gegee om vier passasier-posskepe vir die gesogte Noord-Atlantiese roete te bou. Leidende ontwerpers het dié skepe van weelderige en kleurvolle dekorasies voorsien wat, na verwagting, die kooplus van toeriste sou wek. Besondere aandag is aan eersteklas-passasiers geskenk – die belowendste potensiële klante wat met wyne van gehalte en stylvolle etes bederf is.[14]