Armeense alfabet

Die Armeense alfabet (Հայկական Այբուբեն) word sedert die jaar 405 of 406 gebruik vir die skryf van Armeens. Dit is geskep deur st. Mesrop Masjtots, ’n Armeense taalkundige en godsdiensleier, en het oorspronklik 36 letters bevat. Nog twee, օ en ֆ, is in die Middeleeue bygevoeg. Tot in die 19de eeu was Klassieke Armeens die amptelike taal, en sedertdien word die Armeense alfabet gebruik om die twee amptelike dialekte, Oos-Armeens en Wes-Armeens, te skryf. Die Armeense woord vir "alfabet" is այբուբեն (aiboeben) en is genoem na die eerste twee letters, Ա (այբ, aib) en Բ (բեն, ben). Die alfabet word van links na regs geskryf.

Armeense alfabet
Soort skryfstelsel  Alfabet
Tyd gebruik405 - hede
RigtingLinks na regs
TaleArmeens
Stelsels
Moederstelsels
Vermoedelik geskoei op Grieks
  • Armeense alfabet
ISO 15924Armn, 230
UnicodeArmenian,
U+0530–U+058F,
U+FB13–U+FB17
Nota
Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal  Portaalicoon   Skryfstelsels

Geskiedenis en ontwikkeling
Kaart van Europese skrifstelsels:

   Grieks

   Grieks en Latyn

   Latyn

   Latyn en Cyrillies

   Cyrillies

   Georgies

   Armeens

Die Armeense alfabet is in 405 n.C deur st. Mesrop Masjtots, ’n Armeense taalkundige godsdiensleier, en sint Isak van Armenië geskep, hoofsaaklik vir die vertaling van die Bybel in Armeens. Middeleeuse Armeense bronne beweer Masjtots het omstreeks dieselfde tyd die Georgiese en die Kaukasiese Albanese alfabet geskep.

Verskeie alfabette word genoem as inspirasie vir die Armeense alfabet. Pahlewi was die priesterlike skrif in Armenië voor die bekendstelling van die Christendom en Siries, saam met Grieks, was een van die alfabette wat vir Christelike geskrifte gebruik is. Daar word ook gereken dat die Ge'ez-skrif ’n invloed op sekere letters gehad het.[1] Hoewel die Armeense alfabet ooreenskomste toon met al dié skrifte, is die algemene konsensus dat dit geskoei is op die Avestiese en die Griekse alfabet en aangevul is met letters uit ’n ander bron vir Armeense klanke wat nie in Grieks gevind word nie. Een van die bewyse daarvan is die Griekse volgorde van die Armeense alfabet en die vorm van sekere letters wat lyk of hulle van ’n variëteit van kursiewe Grieks afgelei is."[2]

Daar is vier vorms van die skrif. Erkatagir ("gepantserde" letters) word beskou as Mesrop se oorspronklike skrif en is gebruik in manuskripte van die 5de tot die 13de eeu. Dit word steeds verkies vir epigrafiese inskripsies. Bolorgir ("kursief") is in die 10de eeu geskep en het in die 13de eeue gewild geword. Dit was van die 16de eeu af die standaard-drukletters. Notrgir ("kleinletters") is geskep vir spoed en is tussen die 16de en 18de eeu baie gebruik, en later in drukwerk. Sheghagir ("skuins skrif") is nou die mees algemene vorm.

Hoewel Oos- en Wes-Armeens dieselfde alfabet gebruik, word sommige letters verskillend uitgespreek vanweë die klankverskuiwing in Wes-Armeens:

  • բ ([b] vs. [pʰ]) en պ ([p] vs. [b])
  • դ ([d] vs. [tʰ]) en տ ([t] vs. [d])
  • գ ([ɡ] vs. [kʰ]) en կ ([k] vs. [ɡ])
  • ջ ([d͡ʒ] vs. [t͡ʃʰ]) en ճ ([t͡ʃ] vs. [d͡ʒ])
  • ձ ([d͡z] vs. [t͡sʰ]) en ծ ([t͡s] vs. [d͡z])

Die aantal en volgorde van die letters het mettertyd verander. Die letters օ [o] en ֆ [f] is in die Middeleeue bygevoeg vir nie-Armeense klanke en die letters het toe van 36 tot 38 vermeerder. Van 1922 tot 1924 het Armeens in die Sowjetunie ’n spelhervorming ondergaan. Die uitspraak van die meeste letters het egter dieselfde gebly. Die hervorming is wyd verwerp (onder andere deur Armeniërs in Libanon en Iran). Hulle het beweer daar is politieke motiewe daaragter.

Letters
Die woord vir Armeens (hayeren) geskryf in die Armeense alfabet
Armeense padteken in Armenië
Letter Naam IFA Transliterasie Syferwaarde
Tradisioneel Ná hervorming Uitspraak Klassiek Oos Wes Klassiek ISO 9985
Klassiek Oos Wes
Ա ա այբ [aɪb][aɪpʰ] [ɑ] a 1
Բ բ բեն [bɛn][pʰɛn] [b][pʰ] b 2
Գ գ գիմ [ɡim][kʰim] [ɡ][kʰ] g 3
Դ դ դա [dɑ][tʰɑ] [d][tʰ] d 4
Ե ե եչ [jɛtʃʰ] [ɛ], word initially [jɛ]1 e 5
Զ զ զա [zɑ] [z] z 6
Է է է [ɛː][ɛ] [ɛː][ɛ] ē 7
Ը ը ըթ [ətʰ] [ə] əë 8
Թ թ թօ[3]թո [tʰo] [tʰ] tʿt’ 9
Ժ ժ ժէժե [ʒɛː][ʒɛ] [ʒ] ž 10
Ի ի ինի [ini] [i] i 20
Լ լ լիւնլյուն [lʏn][ljun][lʏn] [l] l 30
Խ խ խէխե [χɛː][χɛ] [χ] x 40
Ծ ծ ծա [tsɑ][dzɑ] [ts][dz] cç 50
Կ կ կեն [kɛn][ɡɛn] [k][ɡ] k 60
Հ հ հօ[3]հո [ho] [h] h 70
Ձ ձ ձա [dzɑ][tsʰɑ] [dz][tsʰ] j 80
Ղ ղ ղատ [ɫɑt][ʁɑt][ʁɑd] [ɫ][ʁ] łġ 90
Ճ ճ ճէճե [tʃɛː][tʃɛ][dʒɛ] [tʃ][dʒ] čč̣ 100
Մ մ մեն [mɛn] [m] m 200
Յ յ յիհի [ji][hi] [j][h]2, [j] y 300
Ն ն նու [nu] [n] n 400
Շ շ շա [ʃɑ] [ʃ] š 500
Ո ո ո [o][vo] [o], word initially [vo]3 o 600
Չ չ չա [tʃʰɑ] [tʃʰ] čʿč 700
Պ պ պէպե [pɛː][pɛ][bɛ] [p][b] p 800
Ջ ջ ջէջե [dʒɛː][dʒɛ][tʃʰɛ] [dʒ][tʃʰ] ǰ 900
Ռ ռ ռա [rɑ][ɾɑ] [r][ɾ] ṙ 1000
Ս ս սէսե [sɛː][sɛ] [s] s 2000
Վ վ վեւվեվ [vɛv] [v] v 3000
Տ տ տիւնտյուն [tʏn][tjun][dʏn] [t][d] t 4000
Ր ր րէրե [ɹɛː][ɾɛ]4 [ɹ][ɾ]4 r 5000
Ց ց ցօ[3]ցո [tsʰo] [tsʰ] cʿc’ 6000
Ւ ւ հիւնN/A5 [hʏn] [w][v]6 w 7000
Փ փ փիւրփյուր [pʰʏɹ][pʰjuɾ][pʰʏɾ] [pʰ] pʿp’ 8000
Ք ք քէքե [kʰɛː][kʰɛ] [kʰ] kʿk’ 9000
Bygevoeg in 13de eeu
Օ օ օ [o] [o] ōò N/A
Ֆ ֆ ֆէֆե [fɛː][fɛ] [f] f N/A
Letter Tradisioneel Ná hervorming Klssiek Oos Wes Klassiek Oos Wes Klassiek ISO 9985 Syferwaarde
Uitspraak
Naam IFA Transliterasie

Unicode

Die Armeense alfabet is ingesluit in die Unicode-standaard sedert weergawe 4.0. Die Unicode-blok daarvoor is U+0530–U+058F. Vyf Armeense koppelletters kom voor in die "Alfabetiese voostellingsvorms"-blok, U+FB13–U+FB17.

Sien ook

Verwysings
  1. Richard Pankurst. 1998. The Ethiopians: A History, bl. 25
  2. Avedis Sanjian, "The Armenian Alphabet". In Daniels & Bright, The Word's Writing Systems, 1996:356–357
  3. Melkonian, Zareh (1990). Գործնական Քերականութիւն — Արդի Հայերէն Լեզուի (Միջին եւ Բարձրագոյն Դասընթացք) (in Armeens) (4 uitg.). Los Angeles. p. 6.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.