Anaximenes

Oor Anaximenes se lewe is baie min met sekerheid bekend. Hy woon en werk in Milete, en sy vader word Eurystratus genoem. Volgens enkele bronne was hy 'n leerling van Anaximander, wat sommige navorsers betwyfel. In sy filosofie was hy wel deur hom beïnvloed. Volgens Herodotus het hy toestemming om in Sparta 'n uit Babilonië afkomstige sonwyser op te rig met 'n indeling in twaalf ure. Anaxagoras van Clazomenae en Diogenes van Apollonia was waarskynlik leerlinge van Anaximenes.

In die latere oudheid is briewe onder Anaximenes se naam versprei, maar dit is nie deur hom geskryf nie. Hy het wel 'n kosmologiese prosawerk getiteld Oor die Natuur in eenvoudige en ekonomiese styl geskryf. Daarin gebruik hy beelde, soos sterre wat "ry op die lug", en die "aarde wat plat is soos 'n blad". Oor die struktuur van die werk is niks bekend nie, en baie min aanhalings het oorleef. Daarom is veral verwysings deur latere outeurs belangrik. Sulke outeurs is naamlik Aristoteles, Theophrastus (en doxograwe wat op hom gebaseer is), (pseudo-) Plutarchus en Hippolytus.

Tekening van Anaximenes

Anaximenes stel dat lug (Grieks aer, meer akkuraat vertaal as mis) die mees basiese element is. Dit is die bron van alles wat bestaan (die arche),insluitende die gode. Die lug is goddelik, en moontlik beskou hy dit as 'n lewenskrag, die asem van die wêreld. Anaximenes se lug lyk baie soos Anaximander se oneindige en onbepaalde massa, wat hy die apeiron (Oud-Grieks: τὸ ἄπειρον) noem. Die lug was dus ewig en oneindig en sluit die hele kosmos, soos ook die siel, wat bestaan uit lug en die liggaam bymekaar hou. Hy het geskryf: "Lug is naby die onliggaamlike; En omdat ons ontstaan deur 'n uitvloei van lug, is dit noodsaaklik dat lug beide oneindig en ryk is, omdat dit nooit stop nie" (pseudo-Olympiodorus, oor die goddelike en heilige kuns van die steen van die wyses).

Alles is lug in verskillende grade van digtheid, en onder die invloed van hitte, wat uitsetting veroorsaak en koue, wat inkrimping veroorsaak. Die proses is geleidelik en vind plaas in twee rigtings, as hitte en koue oorheersend is; word dit onderskeidelik genoem verdunning en kondensasie. Die uiteinde van verdunning is vuur, terwyl kondensasie neig na klip. Sodoende word die aarde gevorm as 'n breë disket wat dryf op en omring is deur lug. Soortgelyke kondensasie het die son en sterre geproduseer. Die plat aarde ontstaan as eerste in die middel van die kosmos en rus op lug. Dit is 'n reaksie op Thales se stelling dat die aarde rus op water. Die ander hemelligame ontstaan uit die aarde en is ook plat. Hulle bestaan hoofsaaklik uit die element vuur en word voortgedryf deur gekondenseerde lug (wind). Die son bevat aarde maar raak verhit deur sy snelheid. Die sou nie onder die aarde deurgaan in hul omwentelinge nie, maar daaromheen. Deur die verdikking van lug ontstaan agtereenvolgens wind, dan wolke, en dan neerslag. Vinnige wisselings tussen warmte en koue veroorsaak aardbewings. Reënboë ontstaan omdat sonstrale reflekteer in die lug.

Die idee van 'n oneindige oersubstansie wat volgens die omstandighede ander elemente vorm, is oorgeneem deur Heraclitus. Hierdie en ander rig hulle egter minder op kosmologie, maar ook op teologie, kennisleer en die rangskikking van materie. In die pre-Sokratiese Suid-Italiaanse filosofie (Pythagoraseers, Eleaten, Empedokles) word meer afstand van die Ioniese kosmologiese modelle geneem. Pas in die loop van die 5de eeu v.Chr. neem die eklektiese pre-Sokrate Anaxagoras, Diogenes Laërtios, Leucippus en Demokritos weer aspekte van onder andere Anaximenes se filosofie oor.

• Barnes, J. Early Greek Philosophy. Londen: Penguin, 1987.
• Kirk, G.S. & J.E. Raven. The Presocratic Philosophers. A Critical History with a Selection of Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 1975 (1957).

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Anaximenes.
• Artikel in 'The Internet Encyclopedia of Philosophy' Engels