Amsterdam

Fondamente van die Kasteel van Amstel

Die bewoninggeskiedenis van Amsterdam het sowat 4600 jaar gelede aan die einde van die Nuwe Steentydperk begin. Opgrawings in 2005–2009 by Damrak en Rokin het eetgerei en bene van plaasdiere uit dié tydperk opgelewer.[29]

Argeologiese vondse (muntstukke, erdewerk) uit die Romeinse tydperk dui daarop dat mense destyds op die gebied van die huidige Amsterdam gebly het, maar tot dusver is geen nedersettings uit dié tydperk opgespoor nie.

Rondom 1000 is die moerasagtige gebied, destyds Aemestelle genoem, vanuit die Utrechtse streek ontgin. Vanaf verskillende bestaande turfstrome is aan weerskante dreineringslote gegrawe en 'n boeregemeenskap van landontginners het, soos elders in die turfgebied tussen Gooi en die Hollandse duine, ontstaan. Toe die turf begin neerslaan as gevolg van ontwatering, moes dyke gebou word om die nou laer grond teen die water te beskerm.[30]

Gedurende die 13de eeu het dit tot die oprigting van dyke langs die Zuiderzee en die IJ, soos die Spaarndammerdyk en Diemerzeedyk, gelei. In die monding van die Amstel is, vermoedelik kort na die oorstrominge van 1170 en 1173, die dam opgerig waarvan Amsterdam sy naam ontleen het.[31] 'n Deel van die Amstel kon gegrawe gewees het. Die deel van die rivier buite, Damrak, was die begin van die Amsterdamse hawe. Die rivier anderkant van die Dam is, deels drooggelê, Rokin. Aan die begin van die 20ste eeu is oorblyfsels van die dam op die plek tussen die Nasionale Monument en die gebou van De Bijenkorf gevind.

Die Oude Kerk is in 1306 gewy en die oudste Amsterdamse gebou wat nog bestaan

Die Nieuwe Kerk is die tweede oudste kerk in Amsterdam en kroningskerk van die Nederlandse monarge

Skets van Amsterdam in 1300

Die Stille Omgang in 1518

Amsterdam is heelwat jonger as ander Nederlandse stede soos Nijmegen, Rotterdam en Utrecht en volgens oorlewering deur twee Friese burgers in die laat 12de eeu gestig. Tot in die 13de eeu was die huidige provinsie Holland grotendeels moeilik om te koloniseer. Dit was 'n vleiland, wat hoofsaaklik uit moor en moerasland bestaan het en deur verskeie riviere deurtrek is. Een van hierdie riviere was die Amstel, wat in die IJ-inlaat gemondig het. Deur stormvloede het die IJ die Amstelmonding in 'n nou, langgestrekte baai verander. Rondom hierdie baai het teen 1230 sowat 500 vissers hulle in hutte neergelaat.

Here van die Amstelland rondom die gelyknamige rivier was die adellike gesin van Amstel, wat as Ministeriale van die Prinsbisdom Utrecht die kasteel in Ouderkerk aan de Amstel beheer het, totdat dit in 1204 deur rebellierende boere uit die Kennemerland vernietig is. Vervolgens het die gesin 'n nuwe kasteel, die Kasteel van Amstel, opgerig; die beweerde fondamente is tydens opgrawings in 1994–1999 onder die huidige straat Nieuwezijds Kolk gevind. Teen 1270 het hulle die rivier, op die plek waar hy tot 'n baai verbreed, deur die naamgewende Dam afgesny. Uit hierdie tydperk dateer 'n ooreenkoms tussen Gijsbrecht IV van A(e)mstel, wie in 1265 die besit geërf het, en sy broer Willem, provoos in Mijdrecht, oor die ontwatering van sy grondbesit in die Amstel.[32] Vanaf hierdie dam het die dyk weerskante van die baai in kurwes na noorde verloop, waar die huidige strate Nieuwendijk en Warmoesstraat (en verder suidoos Zeedijk) nog steeds hoër geleë is as die omgewing. Sulke dyke is ook elders langs die Zuiderzee opgerig. Volgens argeologiese opgrawings is die ou kinderliedjie Amsterdam, die mooi stad, is op pale opgerig heeltemal korrek: Net met behulp van tallose pale as ondergrond – tot 18 m diep deur die moerasagtige ondergrond in die vaste sand vasgestamp – kon huise en strate in die moerasgebied opgerig word.

Die oudste verwysing van Amsterdam is in 'n dokument van 27 Oktober 1275, waarin graaf Floris V tolvryheid aan die inwoners verleen heet. Die presiese datum waarop Amsterdam stadsregte verkry het, is onseker. Een van die moontlikhede is dat die Utrechtse biskop Guy van Avesnes in 1300–1301 stadsregte aan die plaas verleen het, aangesien hy in 'n destydse handves oor onsen poiteren van Aemstelredamme ("Onse poorters van Amsterdam") skryf. Hy het na die burgers eksplisiet as "poorters" verwys, wat aandui dat stadsregte verleen is. Oor die presiese tyd van die toekenning kan daar weinig meer gesê word as dat die tyd ongeveer of kort na 1300 is.[33] In 1342 het Amsterdam nuwe stadsregte van die Hollandse graaf Willem IV verkry.[34][35] As eerste kerk het in die tweede helfte van die 13de eeu die Oude Kerk pleks van 'n houtkapel ontstaan. In 1408 het die grotere Nieuwe Kerk gevolg.

Florens V, graaf van Holland, het probeer om beheer oor die nuwe handelshawe te verkry en aan sy handelaars tolvryheid verleen. Gijsbrecht van Amstel, wie teen die biskop van Utrecht in opstand gekom het, moes in 1285 aan die graaf as 'n vasal onderwerp, maar hy was in 1296 aan die moord op die graaf betrokke. Sy seun Jan van Amstel het in 1303 'n Vlaamse inval in Holland benut, om van die graaf ontslae te raak, maar is na die onttrek van die Vlaminge onderworpe en hy moes die stadsmure slyp en die brûe afbreek; die plek is van al sy handelsvoorregte ontneem. Hulle is eers na Amsterdam se uiteindelike inlyf by die Graafskap Holland in 1317 heringestel. Daarna het Amsterdam stadsregte ontvang, soos tevore ook Dordrecht, Haarlem, Delft en Leiden. Onder die grawe van Avesnes en hul opvolgers, die Huis Wittelsbach van Beiere-Straubing, het Holland 'n tydperk van welvaart beleef, wat met die opkoms van Boergondië as 'n nuwe mag beëindig is – in 1433 het Holland onder beheer van Filips III die Goeie gekom, wat vanuit Brussel regeer het. Die hoeke-en-kabeljou-geskille tussen 1350 en 1490 was 'n lang smeulende magstryd van die bourgeoisie in die Hollandse stede, in alliansie met die Boergondiese hertogte, teen die belange van die plaaslike feodale adel.

Visvang, aanvanklik die belangrikste bron van inkomste, is geleidelik deur handel vervang, veral met gedroogde of gesoute haring van die Sweedse suidkus en met bier uit Hamburg, waarvoor Amsterdam in 1323 'n invoermonopolie verkry het, wat die springplank vir die Oosseehandel en die begin van Amsterdam as 'n handelstad was. In die 14de eeu het Amsterdam aansienlik gegroei, veral danksy handel met die Hansestede. In 1347 is vir die eerste keer na sluise verwys, wat die moeilike vervoer van die goed oor die dam oorbodig gemaak het, aangesien skepe met neergelê maste kon deurvaar. Later het ook sluise by die Amstel se invloei in die stad en sy monding in die IJ bygekom en kanale het die stad deurkruis én omkring, soos deur Cornelis Anthonisz in 1538 uitgebeeld. Destyds het die stad 'n bevolking van sowat 30 000 gehad en uit die sentrum van die huidige historiese binnestad bestaan. Amsterdam was nooit 'n lid van die Hanse nie;[36] Amsterdam het met hulle handelskonflikte en stryd oor die deurgang van die Sont gevoer, wat in 1441 deur 'n vergelyk beëindig is. Met nuwe tegnieke (onmiddellike skoonmaak van die vis aan boord) het die visvang op die Noordsee doeltreffender geword. Uit die Mediterreense gebied is sout en tropiese vrugte ingevoer. Amsterdam het in 'n stapel- en omsetmark ontwikkel en die goedere is verder verwerk, wat produksietegnieke, wetenskappe, bank- en versekeringsondernemings en drukkerye laat ontstaan het. Gedurende die 15de eeu het Amsterdam die belangrikste handelstad van Holland geword. Tydens die uitbreiding van die stad is ringvormige gragte gegrawe, ter verdediging en vir die waterbestuur. Die huise is op 'n fondament van lang houtpale gebou wat op die sandlaag onder die moerasagtige grondlaag staan. Die gebruik van hout as boumateriaal het die stad gedurende die Middeleeue kwesbaar vir stedelike brande gemaak. In 1421 is hierdeur een derde en in 1452 selfs driekwart van die stad verwoes. In 1597 en 1679 het in Amsterdam kleiner brande gewoed.[37]

In 1345 het 'n beweerde Eucharistiese wonderwerk die stad in 'n belangrike pelgrimsoord omgeskep, totdat die Protestantse geloof aanvaar is. Die verering van die wonderwerk het ondergronds gegaan maar is lewendig gehou. Gedurende die 19de eeu, veral na die jubeljaar 1845, is die verering hernu en het 'n belangrike nasionale verwysingspunt vir Nederlandse Katolieke geword. Die Stille Omgang — 'n stille wandeling of optog in siviele drag — is sedert die 19de eeu die uitdrukking van die pelgrimstog binne die Protestantse Nederland.[38] In die bloeityd van die Stille Omgang het tot 90 000 pelgrims na Amsterdam gekom. In die 21ste eeu het dit tot sowat 5 000 gedaal.

Die stad het vinnig 'n tradisie van burgerlike administrasie ontwikkel, met 'n belangrike rol vir die stadsaal: 'n kollege van prominente burgers wat die meeste administrateurs aangestel het. In die Amsterdamse stadsregering kon alle manlike burgers sit wat oor stadsregte beskik het; hulle is "Poorter" genoem. Gedurende die Middeleeue is die Schouts en die radslede (Schepen) deur die graaf van Holland of sy verteenwoordiger, die Baljuw (balju) van Amstelland, benoem. Tydens die Laat-Middeleeue kon die patrisiërs die ambagsmanne uit die stadsregering verwyder en de facto 'n oligargie stig. Soos in ander Nederlandse stede het die uit 36 lede bestaande Vroedschap die magistraat benoem, wat sedert die laat 14de eeu uit vier burgemeesters en 'n aantal Schepen bestaan het. Die vier gelyktydig sittende burgemeesters, die regente van Amsterdam, het elkeen vir een jaar gedien. As dié met die langste ampstermyn uitgetree het, het die drie oorblywendes 'n opvolger uit die magistraat benoem. Sodoende is die invloed van sekere families binne die magtige regentskap verseker. Dié regeringstelsel het eers met die goedkeuring van die Franse rewolusionêre wette in die Bataafse Republiek in 1795 geëindig.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tagtigjarige Oorlog.

Die oudste bekende geheelbeeld van Amsterdam van Cornelis Anthonisz, 1538

Verbranding van 'n beweerde heks in Amsterdam (1571)

Amsterdamse burgers vier die Vrede van Münster, 30 Januarie 1648. Skildery deur Bartholomeus van der Helst

In 1477 het die Huis van Habsburg die Boergondiese landerye – Holland met sy buurlande – geërf. Keiser Maksimiliaan I het in 1489 Amsterdam, in ruil vir 'n lening van 10 000 pond silwer die reg verleen om die rykskroon bo die stadswapen in te voeg – 'n volgehoue toename in prestige. Onder sy kleinseun, keiser Karel V, is die Graafskap Holland by die 17 provinsies ingelyf. Die belangrikste hawens aan die begin was egter Antwerpen en Rotterdam, veral vir goedere uit die nuwe kolonies in Suid-Amerika.

Sedert 1492 het Sefardiese Jode uit Spanje en Portugal na Amsterdam gekom en sedert die middel-16de eeu ook Asjkenasiese Jode uit Pole. Hulle het 'n belangrike deel van die stad geword. Daar was baie sinagoges en 'n aantal Joodse drukkerye. In 1535 is 'n Baptiste-opstand wreed onderdruk. Die Protestantse Hervorming het vanaf 1550 tot die verspreiding van Calvinisme gelei.

In 1566 het die beeldestorm tot die opstand van die Nederlanders teen Karel se seun, Filips II van Spanje, en sy opvolgers gelei. Die hoofredes vir dié opstand was die oplegging van nuwe belastings, die tiende pennie, en die godsdienstige onderdrukking van Protestantse deur die nuut ingevoerde Inkwisisie. Filips II van Spanje het in 1567 'n leër onder bevel van die Hertog van Alba na Nederland ontplooi om die rebellie te onderdruk; hy het 'n skrikbewind geïnstalleer en die Protestante met hulp van die Inkwisisie wreed onderdruk.

Daarteenoor het in 1568 die Geuzen in opstand gekom, wat deur Willem van Oranje, Filips se vroeëre goewerneur, aangevoer is. Die meeste stede in die noorde het by die oproeriges aangesluit, terwyl net Amsterdam en Middelburg die Spanjaarde bly ondersteun het, wat gedurende die winter in 1572/1573 Haarlem beleg en uiteindelik verower het. In 1576 het alle Nederlandse provinsies in die Pasifikasie van Gent teen Spanje saamgesluit. Op 8 Februarie 1578 het Amsterdam 'n vredesverdrag met die prins van Oranje en die ander Nederlandse provinsies gesluit. Enkele maande later is die Amsterdamse stadsregering omvergewerp, die Alteratie van Amsterdam, en die aanhangers van Spanje en die hoër Katolieke klerus is op twee looie gesit en in die IJ ingestoot. Beide die Oude en die Nieuwe Kerk is hervorm.

In 1579 het die Unie in 'n noordelike, Protestantse, die Unie van Utrecht met Amsterdam, en 'n suidelike hoofsaaklik Katolieke Unie van Arras verbreek. In 1581 het die noordelike sewe provinsies formeel hul onafhanklikheid van Spanje verklaar. Die sewe provinsies is deur Calvinisme – sonder om die amptelike godsdiens te wees – gekenmerk, terwyl die suide die Katolieke Spaanse Nederland gevorm het. Amsterdam was in 'n godsdienstige opsig verdraagsaam, katolieke kloosters is nes kerke van Mennonite en Lutheraners toegelaat. Só is Amsterdam tot op hede oorwegend calvinisties gekenmerk, maar vorm ook die sentrum van die klein Nederlandse Lutheranisme. In 1609 het kongregasionalistiese vlugtelinge uit Engeland onder leiding van John Smyth en Thomas Helwys in 'n bakkery langs die Amsterdamse Bakkerstraat die eerste Baptistegemeenskap as begin van een van die vandag grootste Protestantse kerkgemeentes gestig. Die calvinistiese Hervormingsekte van die Remonstrante het egter onder politieke druk gekom.

Amsterdam se weerstand het verhoed dat Willem van Oranje monarg geword en die historiese titel Graaf van Holland bekom het; pleks daarvan het hy goewerneur van die Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande, met sy magsbasis die parlement – tot vandag toe bekend as die State-Generaal van Nederland, geword. Dié konstellasie het tot 'n voortdurende mededinging tussen die oligargiese stadsregent en die gewilde goewerneursdinastie gelei. In 1584 is Willem van Oranje deur 'n katolieke fanatikus in Delft vermoor. Hy is deur sy seun Maurits opgevolg en die konflik tussen die suidelike en noordelike provinsies het heen en weer geswaai, totdat die Spanjaarde in die seeslag van Gibraltar in 1607 verslaan is, waarop in 1609 die wapenstilstand van Antwerpen gevolg het, wat vir twaalf jaar van krag was. In 1621 het die konflik met Spanje teen die agtergrond van die Dertigjarige Oorlog opnuut begin en is eers in 1648 met die Vrede van Westfalen amptelik beëindig, waarvolgens die Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande internasionale erkenning verkry en van die Heilige Romeinse Ryk onafhanklik geword het.

Na die inname van Antwerpen deur die Spanjaarde in 1585 het baie Antwerpenare, met hul handelsnetwerk, na Amsterdam gekom. Naas baie andere faktore het hul koms en dié van die Jode 'n belangrike rol in die Goue Eeu van Amsterdam en Holland gespeel. Die rebellie het tot die Tagtigjarige Oorlog gelei, wat uiteindelik met die Nederlandse onafhanklikheid geëindig het.[39] Die Nederlandse Republiek is deur die Nederlandse opstandleier Willem van Oranje sterk bevorder en het bekend geword vir sy relatiewe godsdienstige verdraagsaamheid. Jode van die Iberiese Skiereiland, Huguenote uit Frankryk, welvarende handelaars en drukkers uit Vlaandere, asook ekonomiese en godsdienstige vlugtelinge uit die Spaans-beheerde dele van die Lae Lande het in Amsterdam 'n veilige hawe gevind. Die instroming van Nederlandse drukkers en die stad se intellektuele toleransie het van Amsterdam 'n sentrum van die Europese persvryheid gemaak.[40]

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Goue Eeu.

Die Oos-Indiese Huis in Amsterdam (middel-17de eeu)

Die tussen 1648 en 1665 opgerigte Stadhuis (Paleis op de Dam)

Binnehof van die Amsterdamse Aandelebeurs, deur Emanuel de Witte, 1653. Die Amsterdamse Aandelebeurs was die eerste aandelebeurs wat in die 17de eeu die deurlopende handel ingevoer het.[41]

Stadkaart rondom 1699

"Het IJ voor Amsterdam met het fregat 'De Ploeg'", skildery deur Ludolf Bakhuizen; rondom 1690

'n Tekening van Amsterdam se hofplein Dam in 1779

Die inlywing van Portugal by Spanje in 1580 het die noordelike Nederland gedwing om selfs na Indië te seil. Die eerste skeepvaarte is in Amsterdam begin en was van die begin af 'n groot sukses. Vervolgens is orals in die land verdere vaarte na Indië beplan. Uit hierdie individuele inisiatiewe het in 1602 die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) ontstaan. Inwoners van Amsterdam het meer as die helfte van die kapital saamgebring, wat in die nuwe onderneming belê is, waarvan twee vyfdes klein beleggers (ambagsmanne), en 84 groot beleggers. In 1621 is ook die Nederlandse Wes-Indiese Kompanjie van stapel gestuur; hulle het in 1626 Nieuw Amsterdam gestig, wat sedert 1667 as New York bekend is. Die Amsterdamse ruilbank het 'n wêreldwye reputasie geniet. Hierdie handelsgeselskappe het van die Republiek 'n wêreldwye see- en handelsmag gemaak – skepe het van Amsterdam na die Oossee, Noord-Amerika en Afrika, asook die hedendaagse Indonesië, Indië, Sri Lanka en Brasilië geseil – waarvolgens na die wapenstilstand met Spanje in 1609 die Goue Eeu vir Nederland begin het. Hierdie maatskappye het oorsese besittings verkry wat later Nederlandse kolonies sou word. Na Nieuw Amsterdam is ook Batavia, hoofstad van Nederlands-Indië en Kaapstad, hoofstad van die Nederlandse Kaapkolonie gestig. Hierdie klein, ylbevolkte republiek, wat oor geen hulpbronne beskik het nie en net 'n klein landbou beskik het, het in die 17de eeu 'n groot ekonomiese krag geword en Amsterdam die belangrikste Europese handelsplek, belangrike stapelmark en die welvarendste stad op die vasteland en die Westerse wêreld,[42] wat vanaf 1648 tot 1665 die Stadhuis (nou Paleis op de Dam), 'n pragtige raadsaal opgerig het. Die bevolking het tussen 1600 en 1662 van sowat 40 000 tot 210 000 gestyg, die stad is met nuwe gragte uitgebrei en talle nuwe kerke en sosiale fasiliteite is gebou. In die pakhuise is speserye, sy en ander skatte uit Indië en die Stille Oseaan gebêre; wetenskap en letterkunde, argitektuur, beeldhouwerk en skildery (Rembrandt en sy leraars) het opgebloei.

Amsterdam was Europa se belangrikste plek vir die verskeping van goedere en die leidende finansiële sentrum van die Westerse wêreld.[43] In 1602 het die Amsterdamse kantoor van die internasionaal handel drywende Verenigde Oos-Indiese Kompanjie die wêreld se eerste aandelebeurs geword, nadat hulle hul eie aandele verhandel het.[44] Die Bank van Amsterdam het sy besighede in 1609 begin en as 'n volle dienstebank vir Nederlandse handelaarsbankiers en 'n reserwebank opgetree.

Die bevolking van Amsterdam het in die tydperk vinnig toegeneem deur 'n geweldige toestroming van buitelanders. Rondom 1570 het Amsterdam minder as 30 000 inwoners gehad, in 1622 het hul aantal gegroei tot sowat 100 000. Teen die einde van die 17de eeu het die bevolking 200 000 oorskry en Amsterdam het saam met Londen, Napels en Parys tot die grootste stede in Europa behoort. Die bevolkingsgroei het 'n grootskaalse uitbreiding van die stad nodig gemaak, waaraan die konsentriese gragtegordel met sy koopmanshuise en pakhuise te danke is.

Nederland se sukses het egter ook met 'n mededinging teen die grootmondhede Engeland en Frankryk gepaard gegaan. Tussen 1652 en 1674 is drie Anglo-Nederlandse seeoorloë besleg en tydens die Tweede Noorse Oorlog moes Nederland sy handelsbelange in die Oossee verdedig. Die politikus Johan de Witt en die vlootbevelvoerder Michiel de Ruyter het hierdie tydperk gekenmerk. Gedurende die Rampjaar 1672 het Nederland gelyktydig oorlog met beide Engeland en Frankryk gevoer. Die Frans-Nederlandse Oorlog het ten voordeel vir Frankryk geëindig. As gevolg van die verwoestende oorlog was die Amsterdamse hawe vir skepe met goedere uit Indië nie toeganklik nie. Dit het met dalende pryse, die Engelse konkurrensie oorsee, die beskadiging van skepe en dyke se houtpale deur die Paalworm, daaropvolgende oorstromings en die runderpes, wat die uitvoer van kaas en botter gekniehalter het, gepaard gegaan. Vervolgens is die groei van die stad vertraag en omstreeks 1680 is die konstruksie-aktiwiteite beëindig. Aan die oostekant van die Amstel was 'n oorvloed aan bouterrein beskikbaar. Erwe is aan liefdadigheidsorganisasies uitgereik en die plantasie is as 'n wandelpark aangewys. Vanaf die middel-18de eeu het die bevolking weer begin daal, en rondom 1815 sy laagtepunt met sowat 140 000 inwoners bereik.

Amsterdam het sy rol as 'n oorlaaipoort vir die wêreldwye handel kwytgeraak, wat teen einde van die 17de eeu tot 'n omwenteling van die ekonomiese strukture gelei het; Amsterdam was nie meer 'n belangrike hawestad nie, maar het 'n toenemende invloed op die Europese geldmark verkry. Amsterdam het daarin geslag om die finansiële sentrum van die wêreld te word – as bankier vir Europese vorste, wat met lenings hul duur oorloë in Europa en oorsee onderhou het. Amsterdam se ryk burgers het hul geld in die buurlande begin belê. In 1688 het die goewerneur Willem III van Oranje die Engelse koning geword. Na sy dood in 1702 is nie 'n nuwe goewerneur benoem nie en die Nederlanders het weer op die stedelike regente se antisentralistiese tradisie begin fokus. Eers in 1747 het Willem IV die nuwe goewerneur van alle provinsies geword. Die van Frankryk uitbreidende tydperk van Verligting het onluste, veroordeling van misbruike en kritiek op die stelsel van die volk vervreemde regente ontlok. In 1795 is die Bataafse Republiek, 'n vasalstaat van die Napoleontiese Frankryk, gestig.

Aansig van Vijzelstraat en die Muntplein, 1891

Gedurende die Napoleontiese Oorloë het Amsterdam sy laagtepunt bereik en Louis Bonaparte, een van Napoleon se broers, het koning van die Koninkryk van Holland, wat deur Napoleon Bonaparte gestig is, geword. Louis het Amsterdam as sy hoofstad verklaar, maar dit kon nie verhoed dat van Amsterdam aan die begin van die 19de eeu 'n verarmde dooie stad geword het nie; Napoleon se Kontinentale stelsel teen die Britse Ryk het Amsterdam se ekonomiese agteruitgang egter versnel. Die stigting van die Verenigde Koninkryk van die Nederlande in 1815 was egter 'n keerpunt.

Gedurende die 19de eeu het 'n stadige herstel begin en rondom 1850 het Amsterdam buite die 17de-eeuse Singelgrag begin uitbrei. In 1825 het met die nuut gegrawe Noord-Hollandse kanaal die waterverbinding met Den Helder tot stand gekom. In 1839 is die spoorlyn Amsterdam-Haarlem as eerste spoorweg in Nederland geopen. Sedert 1876 vorm die Noordseekanaal die regstreekse verbinding tussen die Amsterdamse hawe en die sluise by IJmuiden wat toegang bied tot die Noordsee en dus na die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State.

Die uitlopende 19de eeu word soms as Amsterdam se tweede Goue Eeu beskou.[45] Nuwe museums, 'n treinstasie en die Concertgebouw is opgerig; gelyktydig het die Industriële Revolusie die stad bereik, waarmee 'n nuwe periode van uitbreiding begin het. Vernuwing van handel, nuwe industrieë en 'n bevolkingstoename in die 19de eeuse gordel het gevolg. Die bevolking het van sowat 250 000 rondom 1850 tot 510 000 in 1900 verdubbel. Die Amsterdam-Ryn-kanaal is gegrawe om aan Amsterdam 'n direkte verbinding na die Ryn te besorg, en die Noordsee-kanaal is gegrawe ten einde van 'n korter verbinding met die Noordsee. Albei projekte het die handel met Europa en die wêreld dramaties laat toeneem. In 1906 het Joseph Conrad 'n kort beskrywing van Amsterdam vanaf die seekant gegee en in The Mirror of the Sea gepubliseer.

Fotochroom van Amsterdam se Damplein aan die begin van die 20ste eeu

Plankaart van die algemene uitbreidingsplan uit 1935

Mense vier die bevryding van Nederland aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog op 8 Mei 1945

Betogings van die bevolking teen die bou van die metro aan die Oostlijn het in 1975 tot die Nieuwmarkt-onluste gelei

Die 17de-eeuse Amsterdamse kanale is deur Unesco in 2010 as wêrelderfenisgebied gelys en het aan Amsterdam die bynaam "Venesië van die noorde" besorg. Saam met De Wallen is die kanale die fokuspunt vir toeriste in die stad

Die Zuidas, die nuwe Amsterdamse sakedistrik

Net voor die Eerste Wêreldoorlog het die stad weer begin groei en nuwe voorstede is opgerig. Alhoewel Nederland gedurende die Groot Oorlog neutraal gebly het, het Amsterdam 'n voedseltekort ondergaan en verhittingbrandstof het skaars geword. Dié tekorte het onluste aangehits, waarin 'n aantal mense dood is. Hierdie onluste het as die Aardappeloproer ("Aartappeloproer") bekend geword. Mense het winkels en pakhuise aan die brand gesteek om goedere, veral voedsel te bekom.[46]

Op 1 Januarie 1921 is, na 'n oorvloedig in 1916, die verarmde munisipaliteite Durgerdam, Holysloot, Zunderdorp en Schellingwoude, wat almal noord van Amsterdam lê, op hul eie versoek, by Amsterdam ingelyf.[47][48] Tussen die oorloë het die stad verder gegroei, veral na die weste in die Jordaandistrik van die Frederik Hendrikbuurt en omliggende buurte.

Die sosiale misstande wat met die Industriële Revolusie gepaard gegaan het, het van Amsterdam 'n sentrum van die Nederlandse sosiaal-demokrasie gemaak en tot grootskaalse stadsuitbreidinge (Plan Zuid, Plan West en AUP) gelei. Tydens die Groot Depressie in die 1930's is die Amsterdamse Bos (Boschplan) deur werklose mense aangeleë. Die verlaging van die hulpbetalings aan werkloses in 1934 het gelei tot die Jordaanoproer, waarby vyf mense dood is.

Nazi-Duitsland het op 10 Mei 1940 Nederland binnegeval en beset. Die Nederlandse weerstand was in Amsterdam omvangryk, en het groepe soos Vrij Nederland en die kunstenaarsweerstand met Gerrit van der Veen gekweek. Van die Amsterdamse burgers het Jode beskerm en sodoende hulself en hul gesinne aan 'n hoë risiko blootgestel om opgesluit te word of in konsentrasiekampe te beland. Meer as 100 000 Nederlandse Jode, waarvan sowat 60 000 Amsterdamse Jode, is na konsentrasiekampe gedeporteer en van Amsterdam se groot Joodse gemeente is sowat 75 000 mense vermoor. Die Nederlandse Kommunistiese Party het as 'n reaksie op die strooptogte die Februarie-staking georganiseer, waaraan omtrent 300 000 mense deelgeneem het. Waarskynlik die bekendste gedeporteerde was die jong Joodse meisie Anne Frank, wat in Amsterdam weggekruip en haar wêreldbekende dagboek geskryf het, maar in die Bergen-Belsen-konsentrasiekamp vermoor is.[49] Aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die kommunikasie met die res van die land verbreek, en beide voedsel en brandstof was skaars. Baie burgers het op soek na voer na die platteland getrek. Honde, katte, rou suikerbiet en tulpbolle — tot 'n pulp gekook — is geëet om aan die lewe te bly.[50] Die meeste bome in Amsterdam is vir brandstof afgekap, en die hout uit gedeporteerde Jode se wonings is geneem. Ook die Hongerwinter het, net soos in die hele Wes-Nederland, 'n hoë tol van die stad geëis. Die fisiese oorlogskade is in vergelyking met stede soos Rotterdam en Den Haag uiteindelik beperk. Die meeste skade is in 1943 aangerig deur die Geallieerde bomaanval op Amsterdam-Noord, waarin meer as 200 mense dood is. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is sowat 110 000 Amsterdamers dood.

Baie nuwe voorstede, soos Osdorp, Slotervaart, Slotermeer en Geuzenveld, is in die tien jaar na die Tweede Wêreldoorlog opgerig.[51] Hierdie voorstede beskik oor baie uiteenlopende openbare parke en wye oop ruimtes, en die nuwe geboue het verbeterde behuisingsomstandighede met groter en helder kamers, tuine en balkonne. Weens die oorlog en ander gebeurtenisse gedurende die 20ste eeu het amper die hele binnestad verval. Soos die samelewing besig was om te verander het politici en ander invloedryke persoonlikhede planne uitgereik om groot dele van die binnestad te herontwerp. Daar was 'n toenemende aanvraag na kantoorgeboue en ook vir nuwe paaie, aangesien motorvoertuie vir die meeste mense bekostigbaar geword het.[52]

Na die oorlog is die Algemeen Uitbreidingsplan grotendeels uitgevoer, onder andere is die Westelijke Tuinsteden en Buitenveldert opgerig. Ook Amsterdam-Noord het 'n groot uitbreiding ondergaan en die bestaande stad is verander. In 1966 het burgemeester Ivo Samkalden in die polder Bijlmermeer die eerste paal vir die oprigting van 5 000 woonstelle in die grond ingeslaan. Ook nuwe woonbuurte soos Java-eiland en KNSM-eiland is opgerig.

Daarbenewens het die sosiale gesig van die gedurende die dekades na die Tweede Wêreldoorlog verander. In die 1950's het 'n liberale houding van die stadsbestuur 'n vroeë opkoms van selfdegeslaghuwelike moontlik gemaak, wat later opgevolg is deur die sosiale emansipasie van homoseksuele mense, waardeur Amsterdam enkele dekades lank as die "homoseksuele hoofstad" van Europa beskou is.

Die groot hoeveelheid proteste en sosiale beweginge in die stad het reëlmatig tot rebellies en opstande gelei. In die nasleep van die Paryse studente-opstande in die 1960's het in Amsterdam die kunstsinnige anargistiese Provobeweging ontstaan, wat teen die owerhede meegeding het met speelse optrede, soos gebeure rondom Het Lieverdje (Spui), maar ook met die verligting van 'n rookbom tydens die troue van prinses Beatrix en prins Claus in Maart 1966. In Junie dieselfde het 'n konstruksiewerkerrebellie plaasgevind; tydens hierdie sogenaamde "Telegraafrellen" het een mens gesterf en tientalle is gewond, waarop die burgemeester en die hoofkommissaris van die polisie moes bedank. Onluste het ook op 25 Augustus 1970 uitgebreek toe die slaapverbod by die Nasionale Monument op Damplein afgekondig is. Drie dae lank was dit rusteloos in die stad met klopjagte, beserings en vandalisme, en 'n groep mariniers het onwettig opgetree teen hoofsaaklik alternatiewe, langharige jongelinge. Later sou die jongelinge en hippies nie meer op die dam oornag nie, maar in die Vondelpark. Burgers en plaaslike inwoners het grootskaals teen munisipale planne vir die sloping van die voormalige Joodse woonbuurte en sy vervanging met nuwe geboue bokant die nuwe moltrein wat gebou sou word protesteer. 'n Groot betoging in 1975 het tot die onluste in die Nieuwmarket gelei.

In 1977 is 'n moltrein tussen die nuwe voorstad Bijlmermeer in die stad se suidoostelike eksklave en die sentrum van Amsterdam ingerig. Verdere planne vir 'n nuwe snelpad bo die metro om Amsterdam Centraal en die stadsentrum met ander stadsdele te verbind is gemaak. Die nodige grootskaalse slopings het in Amsterdam se voormalige Joodse buurt begin. Nouer strate, soos die Jodenbreestraat, is verbreed en amper alle huise is afgebreek. Op die hoogtepunt van die slopings het die Nieuwmarktrellen (Nieuwmarktonluste) uitgebreek;[53] die oproeriges het hul woede oor die sloping wat deur die herstrukturering van die stad veroorsaak is uitgespreek. Vervolgens is die slopings beëindig en die snelpad is nooit gebou nie; net die moltrein is voltooi. Slegs 'n paar strate is verbreed. Die nuwe stadsaal is op die byna heeltemal gesloopte Waterlooplein opgerig. Intussen is groot private organisasies soos Stadsherstel Amsterdam gestig ten einde om die hele stadsentrum te laat restoureer. Alhoewel die sukses van hierdie stryd vandag sigbaar is, is pogings vir 'n verdere restourasie steeds aan die gang.[52] Die hele stadsentrum het sy voormalige prag teruggekry en is, as 'n geheel, 'n beskermde gebied. Baie van sy geboue het gedenkwaardighede geword en in Julie 2010 is die Gragtegordel (die drie konsentriese kanale: Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht) deur Unesco as 'n wêrelderfenisgebied gelys.[54]

In die 1970's en 1980's het baie, veral jong, nuwe middelklas-Amsterdamers teen die groot tekort aan bekostigbare behuising, die hoë vakaturekoers, die verwaarlosing van woonblokke en die verarming van die 19de-eeuse woonbuurte betoog. Uit protes en as 'n praktiese oplossing het hulle leë geboue beset, opgeknap en daarheen verhuis. Demonstrasies en breë teenkanting teen uitsettings het vanaf die vroeë 1980's herhaaldelik plaasgevind. Baie plaaslike inwoners het simpatie gehad met die plakkers. In Maart 1980 het tenks deur die stad gerol om versperrings teen die uitsetting van geboue in die Vondelstraat af te breek. 'n Ander hoogtepunt was die Kroningsoproer op 30 April 1980 ("Geen woning, geen kroning")[55] rondom die seremonies rakende die inhuldiging van prinses Beatrix as die nuwe koningin van Nederland in die Nieuwe Kerk op die Dam. Daar was veral brandende versperrings aan en rondom die Rokin, en daar was gevegte tussen die mobiele eenheid en betogers, met minstens 400 beseerdes. In die daaropvolgende jare was daar gereelde onluste onder plakkers, maar op 'n kleiner skaal. Vreedsaam was die groot vredesdemonstratie teen kruisrakette op 21 November 1981 met sowat 400 000 deelnemers. 'n Brand by Hotel Polen op die Rokin in Mei 1977 het egter wel slagoffers geëis, aangesien 33 mense dood is. Die De Slegte-gebou langsaan het ook in vlamme opgegaan, waarby 'n groot aantal waardevolle antieke boeke verlore gegaan het.

In die 1970's en 1980's is in die binnestad met 'n stedelike vernuwing begin en beide gesinne en bedrywighede het op soek na meer ruimte uit die binnestad getrek. Die koms van hoogs opgeleide en welverdiende jongmense in hul plek het die ondersteuning van die spysenieringsbedryf en allerlei ander diensaktiwiteite versterk. Vanaf 1984 het die aantal inwoners na twintig jaar weer begin toegeneem.

Sedert die 1990's is ook die stadsrande transformeer en uitgebrei. In die Bijlmermeer, berug as 'n beroofde woonbuurt en die plek van 'n vliegtuigramp in 1992, het die kenmerkende heuningkoekwoonstelle plek gemaak vir vernuwing om die leefomgewing te verbeter. 'n Ander opknappingsoperasie was die transformasie van die oostelike hawe van 'n vervalle hawegebied in 'n moderne woongebied. Terselfdertyd het die stad weer na buite begin uitbrei, byvoorbeeld met die oprigting van die nuwe distrikte De Aker en Nieuw Sloten in die suidweste van die stad en, meer onlangs, die ontwikkeling van die distrik IJburg op 'n aantal kunsmatige eilande in die IJmeer. Met die oprigting van die Suidas-sakekern het die stad ook 'n belangrike ekonomiese stedelike uitbreiding aangepak.

Aan die begin van die 21ste eeu het Amsterdam 'n groot aantal internasionale toeriste gelok: tussen 2012 en 2015 het die aantal jaarlikse besoekers van 10 tot 17 miljoen gestyg. Die pryse van vaste eiendom het gestyg, en plaaslike winkels moes plek maak vir toeriste-georiënteerde s'n, wat die sentrum onbekostigbaar vir die plaaslike bevolking maak.[56] Hierdie ontwikkelings het tot vergelykinge met Venesië gelei, 'n stad wat deur die toeristestroming oorweldig word.[57]

In 2003 is met die bou van 'n moltrein begin wat die dele van die stad noord van die rivier (of meer) IJ met die sentrum verbind. Die projek was omstrede, aangesien die boukoste teen 2008 verdriedubbel het,[58] vrese dat geboue in die stadsentrum afgebreek moes word, en omdat die bouwerk herhaaldelik stopgesit en opnuut begin is.[59] Die moltrein is in 2008 uiteindelik voltooi.[60]

Sedert 2014 word veral op stedelike herlewing en vernuwing gefokus, veral in die gebiede wat direk aan die stadsentrum grens, waaronder die Frederik Hendrikbuurt. Hierdie stedelike vernuwing en uitbreiding van die tradisionele sentrum van die stad — met die konstruksie op kunsmatige eilande van die nuwe oostelike IJburg-woonbuurt — vorm deel van die Strukturele visie Amsterdam 2040-inisiatief.[61][62]

Die bevolkingsdata van Amsterdam word vir die hele munisipaliteit bepaal. Die ouere data is vir die destydse stad.

Amsterdam het as 'n klein vissersdorpie begin en het in 1300 ongeveer duisend inwoners gehad. Die bevolking begin daarna danksy goeie ontwikkelinge en welvaart ná 1400 vinnig te groei.

Volgens 'n persberig uit Julie 2008 sou die bevolking van Amsterdam tot in 2025 met 12,6% styg.[63] Daarvan uitgaande sou Amsterdam in dié jaar 'n bevolking van sowat 845 000 hê. Die bevolking groei egter vinniger as verwag. Volgens 'n ondersoek deur die kantoor Ondersoek en Statistiek van die munisipaliteit Amsterdam in 2016 sal die munisipaliteit in 2025 'n bevolking van sowat 906 000 hê[64] en rondom 2031 die aantal van 1 miljoen oorsteek.

Op 30 November 2019 het Amsterdam 'n bevolkingsrekord verbeter. Die stad het op dié dag 'n bevolking van 873 200 gehad, meer as die vorige hoogtepunt van 1959, waarna dit gekrimp het. Die laagtepunt is in 1985 bereik, toe daar 675 570 inwoners was, waarna dit weer begin groei het.[65][66] Sedert 2008 groei Amsterdam met sowat tienduisend inwoners per jaar.[67]

Op 24 Maart 2022 is die Weesp-munisipaliteit tot Amsterdam toegevoeg, waarna die munisipaliteit ongeveer 905 000 inwoners tel.[68]

Amsterdam

Amsterdam staan in die wêreld beken as 'n multikulturele stad, 'n stad waar baie verskillende mense afkomstig van verskillende dele van die wêreld saamleef. Ongeveer 48% is Nederlands-autochtoon en 51% allochtoon. Baie mense het na Amsterdam verhuis omdat hierdie stad reeds in die 16de eeu 'n plek van toleransie en liberalisme was. Die Hugenote het na Amsterdam gekom vir hul reg op godsdiensvryheid. Destyds het baie mense uit die Suidelike Nederlande (nou Brabant, Limburg, België, Noord-Frankryk en Luxemburg) na Nederland gekom omdat hulle die onderdrukking deur Spanje wou vryspring. Sommige Spaanse en Portugese Jode het ook om godsdienstige redes na Amsterdam getrek. Heelwat Duitsers en Skandinawiërs het na Amsterdam verhuis as gevolg van beskikbare werksgeleenthede en die vooruitgang van Amsterdam deur die eeue heen.

Tussen 1945 en 1949 was Nederland in 'n konflik gewikkel met die opstandelinge in Nederlands-Indië (tans Indonesië). In 1949 word Indonesië onafhanklik, die bevolking het baie Indonesiërs van Nederlandse afkoms, inboorlinge van die Molukke-eilande en mense van gemengde Nederlandse en Indonesiese etnisiteit. Dié mense het Indonesië om verskeie hoofsaaklik politieke redes verlaat: na die onafhanklikheidswording was die inwoners van Nederlandse afkoms beskou as die onderdrukkers van Indonesië en het dit gelei tot die gewelddadige Bersiap-periode van 1945 tot 1946.

Vanaf 1960 word Amsterdam 'n gewilde bestemming vir trekarbeiders wat deur die Nederlandse regering werk aangebied is. Die oorgrote meerderheid trekarbeiders was afkomstig van Italië, Spanje, Portugal, Joego-Slawië, Turkye en Marokko. In 1963 het die laaste kolonie van Nederland in die Oos-Nederlands-Nieu-Guinee aan Indonesië gegee, met die gevolg dat 'n aantal Papoea's na Amsterdam verhuis het. Dit was ook die geval in 1975 met Suriname. Sedert 1980 verhuis ook baie mense vanuit die Nederlandse Antille na Amsterdam.

Die terme autochtoon en allochtoon word baie in Nederland gebruik: 'n autochtoon is 'n persoon wie se ouers beide in Nederland gebore is en wat self ook in Nederland gebore is; 'n allochtoon is 'n persoon wat in die buiteland gebore is of waarvan ten minste een ouer uit die buiteland kom.

• Inwoners: +/- 750.000
• Allochtonen: totaal 52% (in Nederland 21%)
• Allochtonen: Nie westers 35% (in Nederland 11,6 %)
• Aantal nasionaliteite: 173[69]

Binneruimte van die Portugese sinagoge in Amsterdam, skildery deur Emanuel de Witte, ca. 1680 – 'n sinagoge volgens Sefardiese tradisies

Die Sint-Nicolaaskerk rondom 1900 – Sint Nicolaas is die beskermheilige van Amsterdam

Die Westermoskee is in 2016 opgerig en die grootste moskee in Nederland

In 1578 is in Amsterdam, relatief laat vir 'n stad in die gewes Holland, die katolieke stadsregering afgeset en Amsterdam het homself by die ander Hollandse stede tydens die Opstand teen Spanje geskaar. Die kerke en kapelle het aan Protestante geval en almal wat nie aanhangers van die "gereformeerde" (hervormde) godsdiens was nie (Rooms-Katolieke, Lutherane, Remonstrante, Doopsgesinde) moes in skuilkerke toevlug vind of uit die stad vlug – tydelik of permanent. Aan die einde van die 16de eeu en gedurende die 17de eeu het baie emigrante met ander godsdienste, soos Sefardiese Jode, Hugenote en Protestante, uit die Suidelike Nederland na Amsterdam gestroom. In Amsterdam het tot in die 20ste eeu 'n groot aantal Jode gebly, maar tydens die Tweede Wêreldoorlog is die meeste van hulle vermoor: sowat 75 000 Jode is tydens die Holocaust dood. Wrang is dat die naam Mokum oorspronklik deur Jode aan die stad gegee is. Later in die 20ste eeu is deur die koms van emigrante uit onder andere Suriname en Afrikalande nuwe godsdienste ingevoer, soos Islam, Hindoeïsme en Boeddhisme.

Vir Rooms-Katolieke is Amsterdam nog steeds 'n belangrike pelgrimsoord. Elke jaar stroom op die naweek na 12 Maart sowat 5 000 pelgrims na die Spui en Begijnhof, alwaar die huidige Heilige Stede van die Mirakel van Amsterdam lê. Vanaf die Spui begin na middernag die meeste optogte van die Stille Omgang ter eer van die Mirakel deur die binnestad. Amsterdam is bowendien die enige plek in Nederland met 'n "erkende" Mariaverskyning: dié van Ida Peerdeman. Hulle het tussen 1945 en 1959 plaasgevind. Die biskop van Haarlem-Amsterdam het die kultus in 2002 erken. Nes die verskyninge is die erkenning deur die biskop egter omstrede; die Vatikaan verwerp nog steeds onomwonde die verskynings en gepaardgaande boodskappe. Nietemin kom elke jaar op of rondom 31 Mei 'n paar duisend Mariavereerders in Amsterdam byeen.

Die meerderheid Amsterdamers, 56%, het in 'n opname in 2000 gesê dat hulle "nie verband hou" met 'n denominasie, godsdienstige of ideologiese stroming nie. Die godsdienste met die meeste aanhangers is Christendom (17%) en Islam (14%). Die munisipale opname het gehandel oor die identifisering en "gevoel van verwantskap". In 'n studie deur die Amsterdamse Buro vir Navorsing en Statistiek is die verwagting uitgespreek dat Islam binne enkele jare die grootste godsdiens sou word as gevolg van die groei van die bevolking met 'n Marokkaanse of Turkse migrasie-agtergrond.[70] Die oorgrote meerderheid Amsterdamers is egter ongebondes.

Die meerderheid Amsterdamse skole is nie-konfessioneel (dit wil sê vir openbare of algemeen besondere onderwys), al is die verskil met godsdienstige onderrig (56% teenoor 44%) klein.[70]

Topografiese kaart van Amsterdam en omliggende munisipaliteite, 2014

Grootskaalse kaart van Amsterdam se stadsentrum, insluitende toeriste-aantreklikhede, 2017

Amsterdam lê in die westelike Nederland in die provinsie Noord-Holland, alhoewel dit nie die hoofstad van die provinsie is nie; dit is Haarlem. Die rivier Amstel eindig in die stadsentrum en is aan 'n groot aantal kanale verbonde wat uiteindelik in die IJ opeindig. Amsterdam lê sowat 2 m benede seevlak.[71] Die omliggende land is plat, aangesien dit uit groot polders bestaan, wat in sommige gevalle, soos die Haarlemmermeer, Watergraafsmeer en die Beemster, deur die dreinering van vroeëre mere ontstaan het. Die binnestad is opgedeel in sowat 90 "eilande, waardeur Amsterdam dikwels met Venesië vergelyk word. Van die 1539 brûe en viadukte in die munisipaliteit is 252 in die binnestad geleë.[72] 'n Mensaangeplante bos, Amsterdamse Bos, is in die suidweste geleë. Amsterdam word deur die lang Noordseekanaal met die Noordsee verbind.

Gedurende die Middeleeue was Amsterdam omring deur 'n grag, die Singel, wat nou die binneste ring in die stad vorm en aan die stad 'n hoefystervorm besorg. Amsterdam beskik oor meer as 100 km se kanale, waarvan die meeste bevaarbaar is. Die stad se drie vernaamste kanale is die Prinsengracht, Herengracht en Keizersgracht.

Amsterdam is soos die Amsterdamse metropolitaanse gebied intens verstedelik. Op 'n oppervlakte van 219,4 km² bly 4 457 inwoners/km² en 2 275 huise/km².[73] Parke en natuurbewaringsgebiede beslaan sowat 12% van Amsterdam se oppervlakte.[74]

Reguliersgracht tydens herfs 2010

Nieuwendammerdijk en Buiksloterdijk, Amsterdam-Noord, tydens winter 2010

Amsterdam het 'n oseaniese klimaat (Köppen Cfb)[75] wat sterk deur die stad se nabyheid aan die Noordsee in die weste beïnvloed word, met heersende westelike winde. Alhoewel winters algemeen koel en somers warm is, kan die temperature jaar op jaar verander. Daar kan soms koue sneeuryke winters en warm natte somers wees. Die lente en herfs is sag, maar kan ook baie nat en reënerig wees (meer as 100 mm reënval per maand).

Ryp tree meestal gedurende oostelike en noordoostelike winde vanaf die innerlike Europese vasteland, soos uit Skandinawië en Rusland tot diep in Siberië, op. Selfs dan daal die kwik snags selde benede -5°C, aangesien Amsterdam deur drie groot waterliggame omring word en oor 'n duidelike hitte-eiland-effek beskik, terwyl dit in Hilversum, sowat 25 km suidoos, −12°C kan wees.

Die somers is matig warm met 'n aantal warm dae elke maand. Die gemiddelde daaglikse hoogte in Augustus is 22,1°C en temperature van 30°C of meer tree net op 'n gemiddelde van 2,5 dae op. Die aangetekende rekordtemperature streek van -19,7°C tot 36,3°C.[76][77]

Dae met meer as 1 mm se neerslag is algemeen, met 'n gemiddelde van 133 dae per jaar. Amsterdam se gemiddelde jaarlikse neerslag is 838 mm.[78] Die grootste deel van hierdie neerslag verskyn as ligte reën of kort reënbuie. Tydens storm kan op een slag 'n groot hoeveelheid neerslag optree, waarop die waterpompe dwarsdeur die stad aangeskakel moet word om die water na hoër gebiede en die meer te lei. Weens die aanwesigheid van baie waterbekkens is bewolkte en klam dae gedurende die kouer maande vanaf Oktober tot Maart algemeen.

Femke Halsema (GroenLinks) dien sedert 2018 as burgemeester van Amsterdam

Die Paleis op de Dam, opgerig as stadhuis van Amsterdam

Die Stopera dien sedert 1988 as stadhuis van Amsterdam

Amsterdam is sedert die bewind van Louis Bonaparte, wie deur sy ouer broer Napoleon in 1806 ingesit is, hoofstad van Nederland. As hoofstad van die nuwe koninkryk het hy Amsterdam gekies en ná 'n feestelike intog in die stad is op 20 April 1808 die stadssleutels aan hom oorhandig. Dié dag word as eerste dag van Amsterdam as hoofstad van Nederland beskou. In 1908 is die honderdjarige herdenking met 'n weeklange fees gevier. In 2008 is die gebeurtenis egter nie herdenk nie.

Grondwetlik is Amsterdam sedert 1983 hoofstad, toe die grondwet hersien is. Ná die onttrekking van die Franse troepe is die landelike bestuur na Den Haag verskuif waar sedertdien beide die parlement en regering vergader; hier is ook die Hooggeregshof gesetel. Buitelandse ambassades is ook in Den Haag gevestig. Vir 'n koninklike inhuldiging kom die State-Generaal van Nederland (die Nederlandse parlement) vir 'n seremoniële gesamentlike sitting in Amsterdam byeen. Dié seremonie vind tradisioneel by die Nieuwe Kerk op Damplein plaas, onmiddellik nadat die vorige monarg in die nabygeleë Koninklike Paleis van Amsterdam sy abdikasie onderteken het.

Die bestuur van die provinsie Noord-Holland, waarin Amsterdam lê, is in Haarlem gesetel.

Die Amstelrivier in die nag, skildery deur Frans Koppelaar in 2005

Nederland is verdeel in provinsies wat weer onderverdeel is in munisipaliteite. Amsterdam lê in die provinsie Noord-Holland en is ook 'n munisipaliteit (Nederlands: gemeente). Amsterdam het geen spesiale distrik, wat meeste andere hoofstede wel het, nie.

Die sewe stadsdele van Amsterdam sedert 2010

Groot stede in Nederland, soos Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, is verdeel in stadsdele. Die munisipaliteit Amsterdam is sedert die herindeling van die stad op 1 Mei 2010 in sewe stadsdele onderdeel. Daarvoor was dit 14 stadsdele; drie het onveranderd gebly, terwyl die andere tot vier nuwe stadsdele saamgesluit is.[79] Die stadsdele is tot op 19 Maart 2014 as munisipaliteite bestuur en was ook in 'n belangrike mate outonoom. In afwyking van die munisipale bestuur beskik die stadsdele oor 'n (deur die Raad) verkose "burgemeester". Die hawegebied Westpoort word sentraal deur die munisipaliteit bestuur. Amsterdam het tot 1 Januarie 2015 deel uitgemaak van die metropolitaanse gebied Amsterdam, wat 16 munisipaliteite en 'n bevolking van sowat 1,3 miljoen gehad het. Sedertdien werk die munisipaliteite met die andere munisipaliteite van die Randstad se Noordvleuel in die Metropoolregio Amsterdam saam.

Nadat die stad tydens die Goue Eeu deur invloedryke here bestuur is, kan Amsterdam sedert die ontstaan van die term "links" as 'n linkse stad bestempel word, al was ook liberale soos Willem Treub aan bewind. Vanaf die begin het ook die Sosiaaldemokrasie 'n belangrike rol in die stadsregering gespeel met name soos Wibaut, De Miranda en Schaefer en burgemeesters soos d'Ailly, Van Hall, Polak en Van Thijn. Ook links van die SDAP en PvdA is daar 'n relatief hoë aantal aan kiesers, verdeel oor 'n aantal partye en die anargistiese ideale (Domela rondom 1900, Provo in die 1960's) is ook meestal verteenwoordig. Die stadsbestuur handhaaf soms 'n eiesinnige koers ten opsigte van die res van Nederland, wat tot die uitdrukking "Republiek Amsterdam" gelei het.

Amsterdam het 'n tradisie van toleransie. Dit het sy oorsprong in die noodsaaklikheid van nuwe inwoners van die platteland, uit andere stede en andere lande toe te laat om voldoende arbeidskrag, kennis, innovasie en geld te laat instroom. Só het die regente gedurende die 17de en 18de eeu Katolieke, Lutherane en andere Protestante, Jode en vrydenkers 'n vir dié tyd ongekende ruimte gelaat, met 'n gepaardgaande vryheid van drukkery. Golwe van emigrante het hulle hulle onder andere uit hierdie redes in Amsterdam gevestig.

Die groot wapen van Amsterdam

Beskrywing

"In rooi 'n swart paal, met drie silwer Flanchis (Andreaskruis) op." Op die groot wapen dien twee goue leeus met rooi tonge as skildhouers, op die silwer band die leuse in groot swart letters "HELDHAFTIG VASTBERADEN BARMHARTIG", en bo die skild die goue keiserkroon. – Die vlag van Amsterdam is gelyk aan die hangende wapenskild, wanneer die wapen horisontaal verskyn, word die inhoud ook horisontaal getoon.

Betekenis

Die presiese betekenis van die wapen is onbekend. Daar is verskeie teorieë wat deur historici as geloofwaardig beskou word, maar tot dusver nog nie bewys is nie. Die twee vernaamste teorieë is:

• Die drie kruise verteenwoordig die plae vloed, vuur en pes wat Amsterdam al geteister het.
• Die kruise het as 'n merk van driwwe langs ou handelsroetes gedien. Ook die wapens van omliggende stede toon 'n soortgelyke uitbeelding van Andreaskruise: die wapen van Amstelveen toon vier en dié van Ouder-Amstel vyf Andreaskruise.
• Volgens 'n verdere teorie herinner die drie kruise aan die Apostel Andreas.

Die keiserkroon op die groot wapen is in 1489 deur Maksimiliaan I aan die stad verleen en in die 16de eeu is die leeus as skildhouers bygevoeg.[80] Ná die bevryding van Nazi-Duitsland het koningin Wilhelmina in 1947 die leuse "heldhaftig, standvastig (ook: vasbeslote), barmhartig" as erkenning vir die uithouvermoë van Amsterdam se burgers tydens die Tweede Wêreldoorlog verleen.

Amsterdam-Sentrum (Binnenstad, Gragtegordel met Jordaan, Plantage, Westelike Eilande en Oostelike Eilande)

Amsterdam-Wes

• Westpoort (Westelike Hawegebied, Bedryfgebied Sloterdijk, Teleport)
• Westerpark (Spaarndammerbuurt, Staatsliedenbuurt, Frederik Hendrikbuurt)
• Oud-West (Kinkerbuurt en omgewing Overtoom, resp. De Clercqstraat)
• De Baarsjes (Admiralenbuurt, omgewing Mercatorplein en Surinameplein)
• Bos en Lommer (Sloterdijk)
• Geuzenveld/Slotermeer (Slotermeer, Geuzenveld, De Eendracht)
• Osdorp (Tuinstad Osdorp, De Aker, Sloten en Oud Osdorp)
• Slotervaart (Tuinstad Slotervaart, Overtoomse Veld, Nieuw Sloten)

Amsterdam-Suid

• Amsterdam Oud-Zuid (Zuid, De Pijp, Hoofddorppleinbuurt)
• Zuideramstel (Rivierenbuurt, Buitenveldert, Prinses Irenebuurt, Zuidas)

Amsterdam-Oos

• Oost/Watergraafsmeer (omgewing Weesperzijde, Oosterparkbuurt, Dapperbuurt, Transvaalbuurt, Watergraafsmeer)
• Zeeburg (Indiese Buurt, Oostelike Hawegebied, Zeeburgereiland, IJburg)

Amsterdam-Noord (Tuindorp Oostzaan, Kadoelen, Oostzanerwerf, Buiksloot, Buikslotermeer, Nieuwendam en Landelik Noord, Schellingwoude, Durgerdam, Zunderdorp, Ransdorp, Holysloot)

Zuidoost (Bijlmer, Gaasperdam, Bullewijk, Driemond)

Kaart van die Regionaal Orgaan Amsterdam, oftewel Stadsregio Amsterdam

In die verlede is daar beplan om van die metropool Amsterdam 'n stadsprovinsie te maak, alhoewel dit nooit gerealiseer het nie. Die stad besit nou ook die Regionaal Orgaan Amsterdam (ook bekend as die Stadsregio Amsterdam): 'n vereniging van al die munisipaliteite (behalwe Almere) binne-in die metropoolse gebied wat saam 'n raad gevorm het om oor die hele streek te heers. Hierdie bestuursraad bestaan uit die volgende munisipaliteite:

• Amsterdam
• Aalsmeer
• Amstelveen
• Beemster
• Diemen
• Edam-Volendam
• Haarlemmermeer (Schiphol, Badhoevedorp & Hoofddorp)
• Landsmeer
• Oostzaan
• Ouder-Amstel (Duivendrecht & Ouderkerk aan de Amstel)
• Purmerend
• Uithoorn
• Waterland
• Wormerland
• Zaanstad
• Zeevang

Amsterdam is 'n regte museumstad met 'n totaal van 37 museums in die stad. Een van die bekendste museums is die Rijksmuseum, wat die bekende skildery, die Nagwag (deur Rembrandt van Rijn), huisves, maar ook die Gordon-versameling. Voor die museum is die Museumplein: 'n gewilde bymekaarkomplek vir inwoners en toeriste.

Van die stad se ander beroemde museums sluit in die Van Gogh-museum, die Anne Frank-museum (die oorspronklike huis van Anne Frank) en die Scheepvaart-museum (met inligting en uitstallings oor die VOC en Nederlandse kolonies).

Amsterdam beskik ook oor heelwat klein en groot teaters, dit word druk besoek deur toeriste. Veral die Concertgebouw en de Opera is baie populêr. Hierbenewens het Amsterdam ook verskillende kleinere komedieklubs.

Nederland staan steeds as die land van blomme bekend. Die geel tulpe wat op die dyke gekweek word, is 'n bekende gesig op poskaartfoto's. In die agtergrond is gewoonlik 'n jong Hollandse nooi in tradisionele drag, kompleet met 'n punthoed en houtklompe by 'n ou watermeul.

Amsterdam is baie gewild onder mense wat van argitektuur hou. Amsterdam is besienswaardig vanweë ou historiese geboue, maar moderne argitektuur in die nuwe wyke is ook populêr by jonger toeriste.

Die gebruik van sommige dwelms is wettig is sommige situasies. Baie toeriste besoek sogenaamde koffieshops waar die gebruik van dagga toegelaat word. Daar word ook soms na Amsterdam verwys as die dwelmhoofstad van die wêreld.

Naas dwelms is prostitusie ook wettig in Amsterdam. Die stad besit die bekendste prostitusiedistrik in die wêreld: die sogenaamde "Rooiligdistrik" of "De Walletjes". Amsterdam is ook bekend as 'n stad waar gay en lesbiese persone welkom is. Die stad bied 'n jaarlikse gay-parade aan en het talle kroeë en kuierplekke wat gemik is op homoseksuele klandisie.

Amsterdam is een van dié belangrikste graffitihoofstede in die wêreld. Die invloed kom veral uit New York en Chicago. En wedersyds het Amsterdam die spuitverwers van die hele wêreld dramaties beïnvloed.

Die Olimpiese Stadion in Amsterdam

Amsterdam het as gasheer van die Olimpiese Somerspele 1928 opgetree. Die Olimpiese Stadion, wat vir dié geleentheid opgerig is, is heeltemal opgeknap en word nou vir sport- en kulturele gebeure soos die Amsterdamse Maraton ingespan. Tydens die Olimpiese Somerspele 1920, wat in die naburige Antwerpen, België, aangebied is, het Amsterdam die seilvaarte op die Buiten IJ gehuisves.

Amsterdam het 'n internasionaal bekende sokkerspan: AFC Ajax. Die klub het al verskillende internasionale titels gewen en speel sy tuiswedstryde op die Johan Cruijff Arena in die suidweste van Amsterdam. FC Amsterdam was 'n ander sokkerspan maar het minder ondersteuning geniet.

Tydens die Krieketwêreldbeker 1999 is die VRA-krieketveld in Amstelveen, net suidwes van Amsterdam vir een wedstryd, dié tussen Suid-Afrika en Kenia, ingespan. Die Nederlandse nasionale krieketspan speel van sy toetswedstryde op dieselfde grond.

Amsterdam het een rugbyklub, wat ook sportoefeningsklasse soos RTC (Rugby Talenten Centrum) aanbied en vir sy tuiswedstryde die Nationaal Rugby Centrum Amsterdam inspan. Hier speel ook die Nederlandse nasionale rugbyspan sy tuiswedstryde en Rugby Nederland (RN) se hoofkantoor is hier geleë.