Allegorie van die grot

Ten einde hierdie allegorie te begryp is dit nodig om insig te verkry in Plato se Ideëleer. Hy beskou alles in ons wêreld as van 'n verbygaande aard en aan verval onderhewig. Maar alles is ook terselfdetyd kopieë van ideale vorme met 'n permanente en onverganklike bestaan buite ons ruimte en tyd. Dit is 'n idee wat hy ontleen aan Sokrates wie ook geglo het in abstrakte entiteite wat die wese vorm van alle dinge. Hierdie kosmologiese opvattings was 'n reaksie op die idees van Herakleitos. Volgens Plato was die totale materiële kosmos deurtrek van wiskundige verhoudings, wat eindig in 'n volmaake orde en harmonie. Op hierdie wyse kon die kennis van die natuur uitgedruk word in wiskundige vergelykings. Die idee ontleen hy aan Pythagoras. So ontstaan die visie dat die oppervlakkige alledaagse wêreld chaoties was. Die perfekte wiskundige wêreld, wat nie sintuiglik waarneembaar is nie, lê daaraan ten grondslag.

Plato het hiedie denkwyse op verskeie van die terreine toegepas, wat daartoe lei dat die realiteit verdeel word in twee domeine. Daar was die wêreld van mense, oftewel die waarneembare wêreld wat ons daagliks beleef. In hierdie wêreld gaan alles verby en bly niks dieselfde nie, wat Plato self opsom met ‘alles word, niks is’. Dit is die wêreld van die sintuie waar die dimensies ruimte en tyd heers en waar ooglopend niks perfek is nie. In die wêreld van abstraksies daarenteen heers daar 'n perfekte orde en permanensie, ruimte en tyd bestaan nie daar nie. Deur die onveranderlikheid is dit die wêreld waar die “egte” werklikheid bestaan.

Die bestaan van hierdie twee domeine het vir die mens dieselfde gevolge as vir alle ander voorwerpe. Ons liggaam, wat waarneembaar is, is ondergeskik aan fisiese wette en bevind ditself binne ruimte en tyd. Dit ontstaan en verdwyn weer, en is nie perfek of op twee verskillende oomblike identies nie. Ons siel is egter volgens Plato nie-materieël, tydloos en onverganklik. Daarmee is die siel ons permanente Idee/Vorm en dit maak 'n onderdeel komende uit van die wêreld van abstraksies.

Nou, volgens Plato, behoort aan die Goeie. Vir hom vloei hieruit voort dat die belangrikste lewensdoel van 'n intelligente mens is om verby die oppervlakte te kyk en om so deur te dring tot die werklike realiteit. Wanneer mens dit bekom sien die mens die wêreld van die Idees, waar die siel reeds vertoef het en tot in die ewigheid sal bly. Op hierdie wyse sou die menslike bestaan 'n repetisie wees vir die hiernamaals.

Die allegorie van die grot deur Markus Maurer.

Die Ideëleer is die beskouing van Plato wat die basis vorm vir sy gelykenis. Dit gaan soos volg:

'n Mens moet vir homself/haarself 'n reuse grot voorstel, wat met die buitewêreld verbind is deur 'n gang wat so lank is dat daar geen daglig in die grot skyn nie. Daar sit 'n ry gevangenes met hul ruê na die ingang, en hulle kyk na die agterkant van die grot. Hul ledemate en nekke is so vasgeketting, dat hulle koppe nie kan beweeg nie en nog mekaar, nog hulself kan sien. Dit beteken dat hulle alleen die grotwand voor hulle kan waarneem. So sit hulle ook hul hele lewe en ken niks anders nie.

Agter hulle is 'n vuur. Tussen hulle en die vuur is daar 'n skeiding in die vorm van 'n muur, wat so hoog is soos 'n mens. Aan die ander kant van die muur loop mense met allerlei goed op hul kop, waaronder steene en hout figure van mense en diere, heen en weer. Die skaduwees van die goed val deur die vuur op die grotwand waar die gevangenes daarna kyk. Die gevangenes hoor ook die weerkaatsende stemme van die bewegende mense. Plato betoog nou dat die enigste wat die gevangenes in hul lewe waarneem skaduwees en eggos is. Hulle sal dink dat hierdie beelde die realiteit is, en hul gesprekke sou oor die waarnemings van hierdie realiteit gaan.

As 'n gevangene sy kettings sou kon afskud, sou hy deur die lewenslange vaskettinging in die halfduister so deur krampe geteister word, dat dit pynlik vir hom sou wees om homself om te draai, terwyl hy ook deur die vuur tydelik verblind sou word. Hy sou volkome in die war wees en homself weer wil omdraai na die grotwand met die skaduwees, dus terugkeer na die realiteit wat hy begryp. As hy uit die grot na die felle sonlig gelei sou word, sou hy eers na lang tyd iets kon sien en dit begryp. As hy eenmaal blootgestel sou word aan die bogrondse wêreld en daarna terugkeer in die grot, sou die duisternis hom weer tydelik verblind. Sy ervarings sou onbegryplik wees vir die ander gevangenes, omdat hul taal alleen na skaduwees en eggos verwys.

Sy behendigheid om die weerkaatste skaduwees te sien en te omskryf sal beȉnvloed word deur sy ervarings, en vir die ander gevangenes sou hy minder slim voorkom. Hulle sal hom selfs as 'n gevaar sien en moontlik dreig om hom dood te maak.

Die tog uit die grot (van die waarneembare werklikheid) na buite (die werklikheid van die Idees), simboliseer die opvoedings- en onderwysproses wat die filosoof-regeerder moet volg, as hy aan die hoof van Plato se ideale staat wil staan. Plato is elitisties en het met hierdie opvoeding dus slegs filosowe as kandidate, en dan slegs na jare se intellektuele en morele opvoeding voordat die individu die leiding van die staat op homself kan neem.

Die voorgestelde beelde in hierdie allegorie kan toegepas word in die studie van Plato se kennisleer. Dié wêreld van mense binne ruimte en tyd word gelykgestel aan die lewe in die grot. Die lig van die vuur wat die skaduwes veroorsaak en die eggos van die stemme van die mense aan die ander kant van die muur, kan gesien word as die tydelike voorstellings van hierdie entiteite. Die pyn en moeite wat die gevangenes moet deurgaan om hulself te bevry van die kettings staan vir die langdurig nadenke oor die Goeie. Dit verg baie dissipline aangesien die persoon die verleiding moet kan weerstaan om homself/haarself oor te gee aan die aardse luste. Die uit die grot ontsnaptes en wie in die felle sonlig tegemoet kom staan dan gelyk aan die opstyging van die siel na die wêreld van abstraksie, die werklike kenbare wêreld wat ons aanskou met ons gees. Die son wat die aarde helder verlig kom ooreen met ons gees waarmee ons die ware insig kan bekom. Deur weer terug te gaan in die grot lei daartoe dat die 'verligte' weer moet aanpas in die halfduister. Die kommunikasie met die medegevangenes is nou nie meer dieselfde nie aangesien hul kennis oor die werklikheid nou verskillend is. Hiermee wil Plato duidelik maak dat 'n mens wat in die hoëere vlakke bereik het, moeite het of selfs weier om homself/haarself in te laat met ‘menslike’ aangeleenhede. Hul siel streef voortdurend daarna om weer daarbuite te vertoef.

• Cornelis VERHOEVEN Mensen in 'n grot: beschouwingen over een allegorie van Plato, uitg. Ambo, Baarn (1983) ISBN 90-263-0624-5

• Wilhelm BLUM Höhlengleichnisse, Aisthesis Verlag, Bielefeld (2005) ISBN 3-89528-448-3

• Rudolf REHN (red) Platons Höhlengleichnis. Das Siebte Buch der Politeia. Griechisch - Deutsch, Dietrichsche Verlagsbuchhandlung. Mainz (2005), ISBN 3-87162-062-9

• Hierdie artikel is vertaal van die Nederlandse Wikipedia