Alba Bouwer

Sy is veral bekend as skrywer van jeugverhale, gebaseer op ’n verbygegane tyd van groot word op die plaas in ’n ou Suid-Afrika. Haar skryfloopbaan begin wanneer sy eie bydraes lewer tot die kinderprogramme van die SAUK.[5] In die vyftigerjare skryf sy op versoek van die redakteur van Die Landbouweekblad ’n paar sketse vir hulle kinderrubriek. Die redakteur van Sarie Marais, die bekende Fred le Roux, kry insae in hierdie sketse en raap dit op vir sy eie tydskrif. Hy gee opdrag aan die Joodse kunstenaar Katrine Harries om die sketse te illustreer en die samewerking tussen Alba en Katrine Harries duur voort tot met Harries se dood in 1978. Die sketse loop uit op die publikasie van “Stories van Rivierplaas”, die eerste van die verhale van die dogter Alie, haar boesemvriend Lulu en die huishulp Ou-Melitie. Hoewel die stories as fiksie aangebied word, is dit kennelik gebaseer op die skrywer se ervaringswêreld as jong kind op ’n plaas in die Vrystaat. Die daaglikse gebeure word op onderhoudende wyse vertel sodat insae verkry word oor ’n leefwyse wat verby gegaan het. Hoewel die stories vir kinders geskryf is, kan grootmense ewe veel genot put uit die nostalgiese herroep van die verlede. Alie en Lulu speel met die Basoetoekinders, haal eiers uit, loer na die melkery saans, trap wol in skeertyd en gaan met hulle leie en griffels na die plaasskooltjie. Die sensitiewe uitbeelding van Alie se kinderpsige is ’n hoogtepunt in die Afrikaanse prosa, met die kinderperspektief wat op indrukwekkende wyse deurgaans eg volgehou word.[6][7] In “Nuwe stories van Rivierplaas” het Alie die laerskoolkind groot ideale: sy wil kan spog met haar vlegsels, sy wil deur haar voortande kan spoeg en sy verlang na dik bene as kompensasie vir die bynaam Alie Spykerboud. Lulu, Ou-Melitie, ouma van Brakfontein en al die ander grootmense is steeds daar. Reza de Wet gebruik in haar drama “Diepe grond” die gegewe en karakters van “Stories van Rivierplaas”, om sodoende ’n kontras te skep tussen die idilliese Afrikanerdom van die jare vyftig en die disintegrasie van die jare tagtig.[8][9] Na polemiek is De Wet verplig om die name van die karakters te wysig, maar sy behou die gegewe en die drama word later saam met ander De Wet-dramas met die Hertzogprys bekroon. Alba ontvang die Scheepersprys in 1959 vir “Stories van Rivierplaas” en “Nuwe stories van Rivierplaas”, die eerste vrou wat hierdie toekenning ontvang. F.V. Lategan neem “As die trapmasjien kom” (’n fragment uit “Nuwe stories van Rivierplaas”) op in “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal”. In “Stories van Ruyswyck” het Alie al begin groot word en is sy reeds dertien jaar oud. Die milieu verskuif ook vanaf die Vrystaat na die Boland en die koshuis van Ruyswyck Meisieskool is nou haar blyplek. In die verloop van vier jaar verander die skaam standerd sewe dogter tot hoofmeisie. In teenstelling met die meer episodiese bou van die voorafgaande bundels sentreer hierdie boek rondom Alie se kennismaking met die raaisel van die liefde. Wat die boek in die proses aan vaart en spanning inboet, wen dit met die indringende weergawe van die adolessent se gevoelslewe.[10] Later word “Stories van Rivierplaas”, “Nuwe stories van Rivierplaas” en “Stories van Ruyswyck” in een band uitgegee onder die titel “Rivierplaas”.[11] Die Scheepersprys word in 1965 toegeken vir “Stories van Ruyswyck”, “Stories van Bergplaas” en “Katrientjie van Keerweder”.

“Stories van Bergplaas” vertel van die tienjarige tweeling Bramie en Grietjie, wat op ’n Bolandse plaas bly, met die vernaamste probleem die baie werk wat in die pad staan van lekker speel. Grietjie verwonder haar aan die klank van woorde en sy en Bramie het interaksie met die ander kinders op Bergplaas, naamlik die bruin kinders Klein Willem Houtmens, Jaffie, Diksiel en Trui met Dingetjie op haar heup. Daar is ook grootmense soos tant Letta en oom Koos, ou Jafta, outa Warie met sy wysheid en ai Nonkie. Lappies is die hondjie en daar is natuurlik ou Steier, die hoenderhaan, wat deur sy koppigheid ’n ontydige dood vind. Die wedersydse vriendskap tussen blanke en bruin plaaskinders en die streng maar regverdige behandeling in geregtigheid teenoor alle gekleurdes bevat ’n moraliteit te midde van baie ongeregtigheid wat in hierdie apartheidstyd plaasgevind het. Die SAUK maak in 1983 ’n televisiereeks van ses episodes gebaseer op “Stories van Bergplaas”, wat egter eers in 1986 gebeeldsaai word weens besware teen die gebruik van terme soos “kleinnooi” en “kleinbaas” in die oorspronklike teks, wat dan met woorde vervang word wat nie kwetsend is nie. Die Scheepersprys word in 1965 toegeken vir “Stories van Bergplaas”, “Stories van Ruyswyck” en “Katrientjie van Keerweder” en “Stories van Bergplaas” word in 1963 eervol vermeld tydens die toekenning van die C.P. Hoogenhout-medalje. “Afrikaans 100” is ’n gedenkbundel wat vir jong mense die storie van Afrikaans vertel vanaf die stigtingsvergadering van die Genootskap van Regte Afrikaners.

Vir nog kleiner kinders lewer Alba ook ’n belangrike bydrae. “Abdoltjie” bevat ses stories van die vyfjarige Maleierseuntjie wat sy eie leefwêreld verken. Hy leef hom in verskeie fantasieë in, veral in wisselwerking met sy pa wat oor dinge gesels, opdragte gee of hom in aanraking bring met werklikhede, waarna Abdoltjie begin fantaseer. Dit is duidelik dat die warm verhouding wat hy met sy pa (sy “booia”) het, hom die nodige sekuriteit gee om nie-werklike dimensies te verken. Hierdie boekie word baie hoog aangeslaan deur die kritici, wat beïndruk is met die sjarmante maar eenvoudige taalgebruik in fyn, ritmiese sinne, die skep van ’n geloofbare kinderwêreld en die pragtige illustrasies van Katrine Harries. Die skryfster maak ook ruim gebruik van rympies, wat die stories ’n aansteeklike ritme gee. F.V. Lategan neem die fragment “Abdoltjie soek die wit bok” uit hierdie boek op in die versamelbundel “Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale”. Die vyfjarige Abdoltjie met sy kinderfantasieë is verwant aan die soortgelyke vyfjarige “Katrientjie van Keerweder”, hoewel Katrientjie se leefwêreld op ’n Bolandse plaas uiteraard verskil van Abdoltjie s’n. Dit is die warm verhouding wat Katrientjie met haar ma het en haar ma se prikkeling (byvoorbeeld oor waar die groot staanhorlosie die ure bêre) wat haar help om dinge fantasieryk te ervaar. Die begrip en relatiwiteit van tyd word knap in hierdie boek weerspieël, terwyl die oorgang tussen werklikheid en fantasie deurgaans soomloos geskied. Tina Tierat is ’n karakter wat by Ou-Melitie van Rivierplaas kan kers vashou. Benewens ’n aandeel in die Scheepersprys van 1965 word “Katrientjie van Keerweder” in 1961 bekroon met die heel eerste C.P. Hoogenhout-prys vir kinderlektuur van die Suid-Afrikaanse Biblioteekvereniging. “Dirkie van Driekuil” is eweneens ’n vyfjarige wat leer van tyd en verganklikheid. Die natuur is hier leermeester en die bruin man Kerneels (wat deur Dirkie Koeneels genoem word) die tolk om aan Dirkie te verduidelik hoedat daar ’n seisoensiklus in die natuur sowel as in die mens se lewe is. Sy vertaal self hierdie boek in Duits as “Die Eiche im Wasser”. “Dirkie van Driekuil” word in 1966 eervol vermeld tydens die toekenning van die C.P. Hoogenhout-medalje. “’n Hennetjie met kuikens” handel oor ’n wit (Sarie) en ’n swart (Sara) dogtertjie wat apart van mekaar woon maar elkeen ’n pop van ’n ander ras as gespreksgenoot het. Die ma’s vertel ook afsonderlik aan hulle dogtertjies van gedeelde ervarings met die ander ras op ’n plaas, waarna hereniging tussen die twee eertydse speelmaats plaasvind. Dit is veral die waardigheid en opregte menslikheid in menseverhoudings wat ’n mens bybly. Die C.P. Hoogenhout-prys word in 1971 toegeken aan “’n Hennetjie met kuikens”. “Vlieg swaeltjie, vlieg ver” het nog ’n vyfjarige (Faantjie) as hoofkarakter. Die gesin red drie baba-swaeltjies nadat die nes breek en Faantjie se ma sit hulle in ’n mandjie en vir drie weke word hulle gevoer. Dan word hulle buite op die gras geleer om te vlieg, want die winter kom nader en die swaeltjies moet na die warm plekke toe kan vlieg. Faantjie moet eindelik die pynlike les leer om iets vry te laat waarvoor jy lief is. Die swaeltjiegesin word metafoor van die grootse gang van die lewe, terwyl die interaksie tussen voëls en mense bevestiging is van wat goed en edel is.[12][13] Die C.P. Hoogenhout-prys in 1983 en die heel eerste toekenning van die M.E.R.-prys in 1984 word toegeken aan “Vlieg swaeltjie, vlieg ver”. Sy lewer vir hierdie kleiner ouderdomsgroep ook die versebundel “Ienkel dienkel”, waar die sewentien gediggies knap geïllustreer word deur May Hillhouse.[14] Van haar kinderverse word opgeneem in die versamelbundels “Nuwe Kleuterverseboek” van D.J. Opperman en “Verskombers” met verse vir die laerskool saamgestel deur S.S. van Jaarsveld.

Alba Bouwer vertaal heelwat kinder- en jeugtekste uit Amerikaans, Duits, Engels en Nederlands.

Alba verras in 1992 met ’n volwasse roman, “Die afdraand van die dag is kil”, waar die titel ontleen is uit ’n gedig van Olga Kirsch uit haar digbundel “Negentien gedigte”. In hierdie roman beland twee susters, Bettie en Marie, saam by hulle laaste aardse tuiste op ’n plattelandse dorp, Huis Lourens. Die susters het saam groot geword op Bergplaas, maar daarna hulle eie lewens gelei. Bettie was ’n getroude vrou in die Vrystaat wat twee mans aan die dood afgestaan het en twee kinders groot gemaak het. Marie het nooit getrou nie en het die hele tyd op die familieplaas gebly. By Huis Lourens ondergaan hulle die stelselmatige aftakeling van die ouderdom en raak toenemend van ander afhanklik. Die aanpassings by ’n wêreld wat tot die allernoodsaaklikste gekrimp het, is nie vir die susters die ergste van oud word nie, maar wel die besef dat hulle nie meer baas oor hul eie liggame is nie. Hiermee moet hulle vrede maak as hulle menslike waardigheid wil behou. Berustend wag hulle nou hulle sterfte in, met die seker wete dat dit onvermydelik deel is van die menslike bestaan en die verwagting dat die hiernamaals ’n geluksaliger lewe tot gevolg sal hê. Deur middel van terugflitse herleef hulle ook hulle wedervaringe as jong meisies op Bergplaas, en hul afsonderlike voortgang op die lewenspad daarna.[15][16][17][18] Hierdie boek is in 1993 op die kortlys vir die toekenning van die C.N.A.-prys, die M-Net-prys, die ATKV-prys en die Rapportprys. “Die lang reis van hart tot hart” bevat ’n keur deur Rykie van Reenen uit haar leeftyd van toesprake tydens openbare optredes wat uitgegee word met die viering van haar 75e verjaarsdag.[19][20] Vir volwassenes vertaal sy verskeie godsdienstige tekste uit Duits van Helmut Thielicke en Nederlands van A. Sizoo. Uit die gebederubriek wat Alba vir Sarie onder die skuilnaam Magriet Coetzee behartig, word verskeie keuses gemaak en gebundel in “Gebede van ’n vrou” in 1973, “Nuwe gebede van ’n vrou” in 1976, “Aand van die lewe” in 1983 en “Skuiltes op die pad” in 1994. Sy skryf ook oor die ACVV in die publikasies “Waar vroue voorvat” en “Drie en sewentig jaar se saamreis”, wat albei in 1981 verskyn. Verder skryf sy tydskrifartikels wat onder andere in Suid-Afrikaanse Uitgewer, Huisgenoot, Sarie Marais en Tydskrif vir Letterkunde verskyn.

Op versoek dra Alba by tot verskeie versamelbundels, waaronder “Die dammetjie en ander sketse” (saam met Audrey Blignault, Freda Linde, Elise Muller, M.E.R. en Rykie van Reenen), “Son op die land”, “M.E.R. 100” en “Stad en stedelig”. In die versamelbundel “Klein koninkryk” vertel sy van haar kinderjare en in “My Paarl” skryf sy van haar jeugherinneringe van hierdie dorp. Haar werk word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale”, “Son en saffier: Keurbeeld van die jeugverhaal”, “Voorsmaak” (’n keur uit werke van skrywers wat met die Scheepersprys bekroon is) en “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal”, almal onder redaksie van F.V. Lategan; “Janus: ’n tweetalige bloemlesing” onder redaksie van L. Herrman en S. Goldblatt; “Afrikaans short stories” onder redaksie van F.V. Lategan, M.W. Smuts en Hymne Weiss; “Moderne Afrikaanse verhaalkuns” van F.E.J. Malherbe; “Jangroentjie: keurbundel vir die jeug” saamgestel deur J.P. en Ria Smuts; “Borde borde boordevol” onder redaksie van Hennie Aucamp; “Uit die kontreie vandaan” van Abraham H. de Vries; “Goue fluit, my storie is uit” en “Goue lint, my storie begint” saamgestel deur Linda Rode; “Storiehuis, woordpaleis” en “Son op die land”, laasgenoemde ’n bundel met sketse en vertellings oor verskillende streke van ons land. Sy is medesamesteller van ’n aantal boeke, insluitende die verjaardagalbum “Goedgeluk” saam met Audrey Blignault. Uit die werke van M.E.R. stel sy saam met Audrey Blignault “Kom nader” saam, terwyl sy saam met Rykie van Reenen “Familiegesprek” saamstel en saam met Anna Rothmann en Rykie van Reenen verantwoordelik is vir “’n Kosbare erfenis”, ’n versameling van die briewe van M.E.R. wat sy tussen 1916 en 1975 geskryf het. Saam met Hans Scheffler behartig sy “Liewe Lydia – Liewe Fritz”.

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
• Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Botha, Andries (samesteller) “My Paarl” Andries Botha Paarl 1987
• Botha, Danie “Die helder dae” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 2014
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lategan, F.V. “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961
• Lategan, F.V. “Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad 1965
• Lategan, F.V. “Voorsmaak” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1972
• Nienaber, P.J., Senekal, J.H. en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanseletterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Steenberg, Elsabe “Fantasie en die kinderboek: ’n kernhandleiding” HAUM-Literêr Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1987
• Steenberg, Elsabe “Kinderverhale van ses tot twaalf” Reuse-Blokboek 7 Academica Pretoria en KaapstadTweede druk 1984
• Steyn, J.C. “Die 100 jaar van MER” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 2004
• Van Biljon, Madeleine “Geliefde leesgoed” Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1996
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van der Walt, Thomas (samesteller) “Die blink uur van mooi dinge” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1995
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

• Botha, Danie “Alba staan uit teen die ‘heller lug’” “Insig” April 1995
• Botha, Danie “Verhewenheid, maar met nugterheid” “Beeld” 11 Oktober 2010
• Botha, Elize “In gesprek met Alba Bouwer” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 22 no. 2, Mei 1984
• Botha, Elize “Die ou vrou en die dood: Vier romans met verwante tematiek 1991-1993” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 35 no. 3, September 1995
• Bouwer, Alba “Om ’n boek te maak” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 3, Augustus 1979
• Le Roux, Marina “Huldigingswoord by die oorhandiging van die M.E.R.-prys vir kinder- en jeuglektuur aan Alba Bouwer vir ‘Vlieg swaeltjie, vlieg ver’ op 13 September 1984” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 22 no. 4, November 1984
• Minnaar-Vos, Anna “Ons kuier by Alba Bouwer” “Die Huisvrou” Januarie 1976
• Nolte, Elsa “M.E.R. en Alba Bouwer: Kanonisering en herkanonisering” “Tydskrif vir Letterkunde”Jaargang 32 no. 4, November 1994
• Potgieter, Marelize “Skrywer Bouwer sterf ná koma” “Beeld” 8 Oktober 2010
• Steenberg, Elsabe “Die gebruik van herhaling in die werke van Alba Bouwer” “Tydskrif virLetterkunde” Nuwe reeks 12 no. 1, Februarie 1974
• Swartz, Màri-Anne “Alba Bouwer se kop nog propvol stories” “Die Burger” 16 Maart 1995
• Williams, Ettie “’n Mens so mooi as haar stories” “Die Burger” 16 Maart 1995