Adel
Die adel is ’n sosiale klas, gewoonlik net onder die koningshuis, wat in sommige gemeenskappe aangetref word wat ’n amptelike aristokrasie het. Hulle geniet voordele en ’n hoër sosiale status as die meeste ander klasse in ’n gemeenskap. Die voordele kan aansienlike gunste in vergelyking met nieadellikes behels of kan blote erevoordele wees, soos voorrang, en kan van plek tot plek en tyd tot tyd wissel. Lidmaatskap van die adel, insluitende regte en verantwoordelikhede, is gewoonlik oorerflik.
Lidmaatskap van die adel is histories deur die monarg of regering toegeken. Mense kan egter ook deel van die adel word danksy aansienlike mag, geld, militêre dapperheid of koninklike begunstiging.[1]
Daar is gewoonlik ’n verskeidenheid range in die adelstand. Wetlike erkenning van adelikheid is algemener in monargieë, maar die adel het ook bestaan in lande soos die Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande (1581-1795), die Republiek Genua (1005-1815), die Republiek Venesië (697-1797) en die Ou Switerse Konfederasie (1300-1798). Dit is ook steeds deel van die wettige sosiale struktuur van sommige nieoorerflike regerings, soos San Marino en die Vatikaanstad in Europa.
In die klassieke oudheid was die nobiles (adellikes) van die Romeinse Republiek die families wat afgestam het van ’n konsul. Mense wat tot die oorerflike patrisiërfamilies behoort het, was adellik, maar plebejers wie se voorouers konsuls was, is ook as nobiles beskou. In die Romeinse Ryk was die adel die afstammelinge van dié republikeinse aristokrasie. Die moderne Europese adel het nie bande met die Romeinse adel nie, want hulle oorsprong lê in die feodale/leenheer-stelsel wat in die Middeleeue in Europa ontstaan het.
Oorerflike titels en aanspreekvorme wat by name gevoeg word (soos "prins", "lord" of "lady"), sowel as ander betitelings (soos "u hoogheid"), onderskei gewoonlik adellikes en nieadellikes in gesprekke en geskrewe kommunikasie. In baie nasies het die meeste van die adel hulle titels verloor en sommige oorgeërfe titels dui nie op adellikheid nie. Sommige lande het nieoorerflike adel, soos die Brasiliese Ryk of life peers in die Verenigde Koninkryk.
Geskiedenis
Die Afrikaanse term kom via Nederlands van die Hoogduitse woord Adel[2] (Oudhoogduits: adal of edili; Latyn: nobilitas). In die antieke Romeinse gemeenskap het nobiles as ’n informele aanduiding ontstaan vir beide patrisiër- en plebejerfamilies met ’n voorvader wat ’n konsul was.
Deesdae word "adel" gebruik vir die hoogste sosiale klas in voormoderne gemeenskappe, buiten die dinastie wat heers.[3] In die feodale stelsel in Europa en elders was die adel gewoonlik dié wat ’n grondeiendom of amp gehad het wat "uitgeleen" is in ruil vir trou en verskeie soorte, veral militêre, diens aan die opperleenheer. Die kon ’n adellike met ’n hoë rang of ’n monarg wees. Dit is gou begin beskou as ’n oorerflike kaste, wat soms verbind is met die reg om ’n oorerflike titel te hê – en ook om, soos in Frankryk voor die rewolusie, belasting- en ander voordele te geniet.
Terwyl adellike status voorheen in die meeste jurisdiksies op aansienlike voorregte gedui het, het dit teen die 21ste eeu in die meeste gemeenskappe ’n grootliks ereposisie geword,[4] hoewel ’n paar voorregte steeds wettiglik behou word (byvoorbeeld in Nederland, Spanje en Brittanje). ’n Paar Asiatiese, Pasifiese en Afrikakulture heg steeds aansienlike waarde aan formele oorerflike range en titels.
Die adel is ’n historiese, sosiale en dikwels wetlike begrip in teenstelling met ’n hoë sosiaal-ekonomiese status, deurdat laasgenoemde hoofsaaklik op inkomste, besittings of leefstyl geskoei is. Iemand wat ryk en invloedryk is, is nie uit die aard van die saak adellik nie, en adellikes is ook nie noodwendig ryk of invloedryk nie. Baie aristokratiese families het hulle rykdom op verskeie maniere verloor.
Hoewel baie gemeenskappe ’n bevoorregte hoër stand het met aansienlike geld en mag, is die status nie noodwendig oorerflik nie en behels dit nie ’n bepaalde regstatus of aanspreekvorm nie. Verskeie republieke, insluitende Europese lande soos Griekeland, Oostenryk en die voormalige Ystergordynlande, en plekke in die Amerikas soos Mexiko en die VSA het die toekenning en gebruik van titels vir hulle burgers uitdruklik afgeskaf. Dit verskil van lande wat nie die reg om titels te erf afgeskaf het nie, maar nie wetlike erkenning of beskerming daaraan verleen nie, soos Duitsland en Italië, hoewel Duitsland die gebruik van titels erken as deel van ’n wettige van. Ander lande laat die gebruik van titels toe, maar verbied die heg van enige voorregte daaraan, soos Finland en Noorwee.
Die Franse reg beskerm wel wettige titels teen die wederregtelike toeëiening daarvan.
Sien ook
Verwysings
- "Move Over, Kate Middleton: These Commoners All Married Royals, Too". Vogue (in Engels). Besoek op 24 Oktober 2018.
- "Adel" in die Etimologiewoordeboek van Afrikaans (EWA). Aanlyn by viva-afrikaans.org (intekening nodig). Besoek op 20 Januarie 2021.
- Bengtsson, Erik; Missiaia, Anna; Olsson, Mats; Svensson, Patrick (12 Junie 2018). "The Wealth of the Richest: Inequality and the Nobility in Sweden, 1750–1900" (PDF). Taylor & Francis: 1–28. doi:10.1080/03468755.2018.1480538. S2CID 149906044. Besoek op 15 September 2018 – via Lund University Libraries.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(hulp) - Lukowski, Jerzy (2003). Hall, Lesley; Lilley, Keith D.; MacMaster, Neil; Spellman, W. M.; Waite, Gary K.; Webb, Diana (reds.). The European Nobility in the Eighteenth Century (PDF). Palgrave Macmillan. p. 243. ISBN 0-333-74440-3. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 15 September 2018. Besoek op 20 Januarie 2021 – via Zaccheus Onumba Dibiaezue Memorial Libraries.
Skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Adel.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
